O co chodzi w wywiadzie?Próba interpretacji wspomnień o Żydach jako narracji tożsamościowych

Artykuł prezentuje pewną metodę interpretacji pogłębionych wywiadów dotyczących sposobów, w jakie nieżydowscy Polacy pamiętają Żydów. Intencją proponowanej metody jest znalezienie nowej perspektywy, która uzupełniałaby dwie najważniejsze tradycje badawcze obecne w polskich badaniach tego tematu: podejście etnograficzne i podejście oparte na inspiracji psychoanalitycznej. Autor wychodzi z założenia, że wywiad nie stanowi przywołania przeszłości, lecz jest narracją tożsamościową, w której przeszłość jest (re)konstruowana zgodnie z imperatywami teraźniejszości, w której wywiad jest przeprowadzany, a Żydzi pełnią w nim rolę układu odniesienia dla procesu budowania tożsamości respondenta. Autor przyjmuje też, że narracje tożsamościowe wytwarzane są w czterech głównych wymiarach: sacrum, śmierci, seksu i władzy/przemocy, z których każdy posiada swą kulturową semantykę i kod binarny, stosowany do oddzielenia praktyk i przekonań charakteryzujących „Nas” od tych, które przypisujemy „Innym”. Kody te, wraz z historiami o „Nas” i o „Innych”, tworzą osnowę i wątek tożsamości narracyjnej przedstawianej w wywiadzie i odpowiadają wizji kultury, którą możemy znaleźć u Clifforda Geertza: sieci znaczeń, którą utkaliśmy i w którą jesteśmy uwikłani. Następnie autor przedstawia interpretację jednego wywiadu, pokazując, w jaki sposób respondent organizuje swoje opowieści o Żydach za pomocą rozmaitych semantyk i kodów w celu nadania spójności własnej narracji tożsamościowej.

The article presents a method of interpreting in-depth interviews regarding the ways in which non-Jewish Poles remember Jews. The intention of the suggested method is to find a new perspective that would be complementary to the two most important ones that can be found in the Polish research on this subject: the ethnographic approach and the perspective inspired by psychoanalysis. The main assumption of the presented method is that an interview is not a recollection of the past but a narrative of identity in which the past is (re)constructed according to the imperatives of the present in which the interview is conducted, and the Jews serve to an interviewee only as a frame of reference for his/her constructs of identity. It is further assumed that narratives of identity are constructed along four main dimensions: sacrum, death, sex, and power/violence, each with its own cultural semantics and binary code that is used to separate practices and beliefs that characterize “Us” from those we attribute to “Them.” These codes, together with stories about “Us” and “Them,” make the warp and weft of the narrative identity represented in the interview, which corresponds to Clifford Geertz’s idea of culture as the webs of significance we have spun and in which we are entangled. Then, a single interview has been selected and interpreted to show how the interviewee organizes his stories about Jews in different semantics and codes to keep his narrative of identity consistent.