The theory of επινοια in st. Basil of Caesarea and Eunomius of Cyzicus: philosophical and theological background

W artykule zwrócono uwagę na to, w jaki sposób, zarówno św. Bazyli, jak i jego przeciwnik – anomejczyk Eunomiusz z Kyziku, włączają w swą myśl teologiczną tezy filozoficzne o powstawaniu pojęć (™p…noia) w ludzkim umyśle oraz ich relacjach do zewnętrznych przedmiotów. W swych poszukiwaniach autor opracowania dostarcza dowodów na to, że teologowie ci przestudiowali ten sam materiał filozoficzny, dotyczący koncepcji ludzkiego umysłu; każdy z nich jednak zdecydował się użyć innych elementów zaczerpniętych z powiązanych tradycji filozoficznych w celu uwiarygodnienia różnych tez teologicznych. Racjonalistyczna doktryna Eunomiusza na temat Bożej wiedzy, która idzie w parze z jego koncepcją dotyczącą ludzkiego języka i umysłu, skłoniła św. Bazylego do rozwinięcia empirycznego poglądu epistemologicznego, który umożliwia zarówno mówienie o Bogu oparte na danych zmysłowych, jak i zachowuje w pełni nienaruszoną transcendencję Boskiej istoty.

In the paper our attention is focused on the way in which both Saint Basil of Caesarea and his opponent, the anomoian Eunomius of Cyzicus, integrate in their theological thought the philosophical teaching about the formation of concepts (™p…noia) in human mind and their relation to the external objects. Our inquiry will provide the evidence that the two theologians are acquainted with the same philosophical material concerning human mind’s concepts; nevertheless each of them opted to use a different element from the related philosophical traditions in order to provide support to different theological purposes. Eunomius’ rationalistic doctrine of God’s knowledge, which goes hand in hand with his account of human language and mind, prompted Saint Basil to advance an empirical epistemological view that both makes possible a talk about God based on sense data and keeps fully intact the transcendence of God’s essence.