Rola nauk pedagogicznych w reformowaniu rzeczywistości i ulepszaniu ludzkiego życia (Na przykładzie funkcjonowania szkolnictwa wyższego)

This article focuses on the functioning of the institutions of higher education in the context of goals and functions attributed to them in the area of education and research. In the first part of the article the author discusses basic goals and functions of contemporary education adopted by the European Union and presented by J. Delors in his well-known report. These goals emphasize the humanistic values of education. In the subsequent part of the paper the author focuses on the sources and symptoms of the crisis that affects higher education in Poland. The author discusses dysfunctions of education and scientific research undertaken in the institutions of higher education. According to the author, these dysfunctions manifest in many forms such as the loss of teacher’s authority, imposition of market economy laws on the educational and scientific activity, the dominance of encyclopedic teaching and learning, increasing bureaucracy, the loss of autonomy, promotion of servility and the rat race model, etc. The author is of the opinion that scientific research is becoming more and more state-controlled, the effect of which is its adaptive, service-oriented, diagnostic and abstract character. In his concluding remarks, the author calls for radical reform of higher education that could result in enhancing its autonomy, restoring the humanistic function of education, and promoting reformist and critical action research.

Artykuł skupia się na działaniu instytucji szkolnictwa wyższego w kontekście celów i funkcji przypisanych im w obszarze edukacji i badań. W pierwszej części autor omawia podstawowe cele i funkcje współczesnej edukacji, przyjęte przez Unię Europejską, które są opisane przez J. Delorsa w powszechnie znanym raporcie. Cele te podkreślają humanistyczne wartości edukacji. Następnie autor skupia się na źródłach i objawach kryzysu, który ma wpływ na szkolnictwo wyższe w Polsce. Omawia również dysfunkcje edukacji i badań naukowych przeprowadzanych w instytucjach szkolnictwa wyższego. Jego zdaniem dysfunkcje te manifestują się na wiele sposobów, np. utratą autorytetu przez nauczycieli, narzucaniem praw gospodarki rynkowej przedsięwzięciom edukacyjnym i naukowym, dominacją encyklopedycznego przekazu wiedzy i uczenia się jej w tej formie, rosnącą biurokracją, utratą autonomii, promowaniem ustępstw i modelem „wyścigu szczurów”, itd. Autor twierdzi, że badania naukowe stają się coraz bardziej kontrolowane przez państwo, czego efektem jest dostosowywanie wyników badań do narzuconych przez państwo kryteriów oraz ich diagnostyczny i abstrakcyjny charakter. Podsumowanie zawiera nawołanie do radykalnej reformy szkolnictwa wyższego oraz promowania reformatorskich i przełomowych badań w działaniu.