Rewindykacja dóbr kultury na Dolnym Śląsku w latach 1945–1949

Throughout the entire Second World War Polish museum staff, archivists, and librarians attempted to gather information about the plunder of cultural property carried out by the German occupation authorities. Data pertaining to the outcome of this campaign, the persons involved in it, and the destinations of the art, library, and archive collections reached a special cell of the Polish government-in-exile in London. The documentation amassed in this manner became an important element of the revindication undertaken by the officials of the Ministry of Culture and Art several months prior to the end of the war. Owing to information indicating that a large part of the collections had been taken to Lower Silesia, already in February 1945 attempts were made to reach the terrains of this former German province seized by the Red Army and to initiate a search for plundered cultural property. This initiative could not be realised, however, due to the still existing threat of wartime hostilities and the activity of Soviet detachments dealing with the repossession of “post-German” property (i.a. museum collections). Not until May 1945, when Polish administration assumed authority in Lower Silesia, did the museum staff, archivists, and librarians gain an opportunity for embarking upon a recovery campaign. The information gathered for years proved extremely valuable, making it possible to discover successive storehouses containing loot removed by the German occupation authorities from Poland. In the course of several years, numerous works of art, archive material, and library collections were recovered in Lower Silesia. A report made by the Office of Recoveries and Reparations, which coordinated this operation at the end of the 1940s, includes information indicating that 29 train carriages and 118 lorries containing cultural property plundered from Polish collections left Lower Silesia in 1945–1950.

Przez cały okres II wojny światowej polscy muzealnicy, archiwiści i bibliotekarze starali się gromadzić informacje na temat grabieży dóbr kultury prowadzonej przez niemieckie władze okupacyjne. Dane dotyczące skutków tej działalności, osób w nią zaangażowanych, a także miejsc wywozu zbiorów sztuki, kolekcji bibliotecznych i archiwalnych, trafiały do specjalnej komórki rządu polskiego na uchodźstwie w Londynie. Zgromadzona w ten sposób dokumentacja stała się ważnym elementem działań rewindykacyjnych podjętych przez urzędników Ministerstwa Kultury i Sztuki na kilka miesięcy przed zakończeniem wojny. Ze względu na doniesienia wskazujące, że duża część zbiorów została wywieziona na Dolny Śląsk, już w lutym 1945 r. podjęto starania, by dotrzeć na tereny tej niemieckiej prowincji zajęte przez Armię Czerwoną i rozpocząć poszukiwania zrabowanych dóbr kultury. Inicjatywa ta nie mogła być jednak zrealizowana z uwagi na wciąż istniejące zagrożenie działaniami wojennymi oraz aktywność radzieckich oddziałów, które zajmowały się przejmowaniem „poniemieckiego” majątku (w tym zbiorów muzealnych). Dopiero w maju 1945 r., kiedy władzę na terenie Dolnego Śląska przejęła polska administracja, muzealnicy, archiwiści i bibliotekarze uzyskali możliwość podjęcia działalności rewindykacyjnej. Gromadzone przez lata informacje okazały się niezwykle wartościowe. Dzięki nim odkrywano kolejne składnice, w których znajdowały się liczne dobra kultury wywiezione z Polski przez niemieckie władze okupacyjne. W ciągu kilku lat z Dolnego Śląska rewindykowano duże ilości dzieł sztuki, archiwaliów i zbiorów bibliotecznych. W raporcie Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych, które pod koniec lat czterdziestych XX w. koordynowało tę operację, znalazła się informacja wskazująca, że w latach 1945–1950 z terenu Dolnego Śląska wysłano 28 wagonów kolejowych i 118 samochodów ciężarowych zawierających dobra kultury zrabowane z polskich kolekcji.