Background: The ageing of the population presents society with ever new challenges. Technical solutions, such as chip monitoring for dementia sufferers, are becoming increasingly important. These phenomena make it necessary for lawyers to solve a number of new, hitherto unknown problems.
Research purpose and methods: The need for comprehensive regulation of the legal situation of people suffering from dementia is becoming more and more urgent, also in Polish law. In this respect, it may be useful to draw on the experience of Western countries, in particular, German solutions. The presentation of the experiences of our neighbours may be a good starting point for considerations under Polish law.
Conclusions: In German legal doctrine, there is a general consensus on the need to create a new philosophy that takes into account the specific situation of people suffering from chronic memory disorders and of the members of their families, who often take on the burden of care. Diseases such as Alzheimer’s, for example, are accompanied by chronic dysfunctions in the process of decision-making and the expression of will. These dysfunctions often lead to questions about the actual legal capacity of people affected by such a condition, especially the issue of their representation and care. There is no total legal incapacity, but only a possibility of excluding the ability to act within the scope and appointment of a guardian appointed by the guardianship court. However, it is not possible to deprive such a person of his or her ability to make dispositions by will. Consequently, in German law, the person affected by dementia and for whom the guardianship court appoints a guardian, will have the guardian as a representative in the fields of the guardianship. However, even in these fields the guardianship, as such, does not lead to legal incapacity. The guardianship court can only impose an additional consent requirement. On the other hand, legal incapacity, as such, is irrespective of guardianship. The concept of natural legal (in-)capacity adopted in the German system seems to fully protect the person suffering from dementia from the negative consequences of measures taken by him or her in a state of exclusion or significant restrictions on the freedom to formulate his will. If memory disorders have an impact on the shaping of will, the action performed will be considered invalid. The disadvantage of this solution is undoubtedly that the evaluation of the validity of an action can only be performed ex post. The solutions adopted are an expression of the conviction that dementia patients retain the right to self-determination. Therefore, marriages and divorces are possible. Advance directives play an important role in the process of protecting patients’ interests, by which a person can give prior provisions on therapy and treatment and precautional authorizations, by which a person can confer forehandedly authority to somebody else.
Przedmiot badań: Zjawisko starzenia się społeczeństwa stawia prawników przed koniecznością rozwiązania szeregu nowych, nieznanych dotąd problemów, jak chociażby te związane z zastosowaniem nowych technik. Powszechne są też głosy o potrzebie stworzenia nowej filozofii uwzględniającej specyficzną sytuację osób cierpiących na chroniczne zaburzenia pamięci. Chorobom takim jak Alzheimer towarzyszą bowiem trwałe zaburzenia procesu podejmowania decyzji i wyrażania woli. Prowadzi to często do postawienia pytania o faktyczną zdolność do działań osób dotkniętych takim schorzeniem oraz o kwestię ich reprezentacji oraz opieki nad nimi.
Cel i sposób prowadzonych badań: Potrzeba kompleksowego uregulowania sytuacji prawnej osób cierpiących na demencję staje się coraz pilniejsza, również w prawie polskim. W tym względzie przydatne okazać się może skorzystanie z doświadczeń państw zachodnich, w tym w szczególności z rozwiązań niemieckich. Prezentacja doświadczeń naszych sąsiadów może być dobrym punktem wyjścia dla rozważań na gruncie prawa polskiego.1
Wnioski: Nauka niemiecka znajduje się dopiero na początku drogi zmierzającej do wypracowania koncepcji ochrony takich osób. Pierwszy krok został już uczyniony, jest nim przeniesienie pojęć używanych do tej pory wyłącznie w sferze medycyny na płaszczyznę prawa cywilnego. W prawie niemieckim nie występuje obecnie możliwość całkowitego ubezwłasnowolnienia. Dopuszczalne jest jedynie ograniczenie, pod pewnymi warunkami, zdolności do czynności prawnych w ustalonym przez sąd opiekuńczy zakresie. Podopieczny zachowuje prawo do dokonywania czynności prawnych, sąd może jednak uzależnić skuteczność tej czynności od zgody opiekuna. Sam fakt ustanowienia opieki dla osoby chorej nie przesądza jeszcze o ograniczeniu tejże zdolności. W prawie niemieckim nie jest nigdy możliwe pozbawienie osoby chorej zdolności do dokonywania rozporządzeń na wypadek śmierci. Osoba dotknięta demencją zachowuje zwykle pełną zdolność do dokonywania czynności prawnych. Jak się wydaje, przyjęta w niemieckim systemie koncepcja naturalnej zdolności do czynności prawnych, zwana też zdolnością do działań, w pełni pozwala zabezpieczyć osobę cierpiącą na demencję przed negatywnymi konsekwencjami działań podejmowanych przez nią w stanie wyłączenia lub znacznego ograniczenia swobody w kształtowaniu swojej woli. Jeśli bowiem zaburzenia pamięci miały wpływ na ukształtowanie woli, dokonana ocena ważności czynności prawnej może być dokonana wyłącznie ex post. Takie podejście jest efektem przekonania, że chory na demencję zachowuje prawo do samostanowienia o sobie, w tym także do zawarcia małżeństwa. Ważną rolę w procesie ochrony interesów osób z dysfunkcją paczynność będzie uznana za nieważną. Mankamentem takiego rozwiązania jest niewątpliwie to, że mięci spełnia możliwość udzielenia przez nie same, wcześniej, gdy są one jeszcze zdrowe, pełnomocnictwa do sprawowania nad nimi opieki na wypadek choroby oraz wprowadzone niedawno do niem. k.c. przepisy o tzw. „testamencie pacjenta”, które umożliwiają każdej pełnoletniej osobie wyrażenie woli postępowania z nią na wypadek, gdyby wyrażenie takiej woli w przyszłości z powodu choroby nie było już możliwe albo znacznie utrudnione.
