Nadzór właścicielski, nadzór korporacyjny czy „samo-władztwo oligarchii akademickiej”? – Dylematy ładu akademickiego w publicznych szkołach wyższych w świetle nowej ekonomii instytucjonalnej

Artykuł podejmuje problematykę ładu akademickiego, tj. odpowiednika corporate governance w odniesieniu do publicznych szkół wyższych w Polsce – w kontekście nowej ekonomii instytucjonalnej. Specyfika kształcenia i badań naukowych jako produktów uczelni akademickich (uniwersyteckich) wskazuje na potencjalne zawodności rynku jako mechanizmu koordynacji dostarczania tych dóbr (np. asymetria informacji i selekcja negatywna). Zawodności te sugerują, że właściwym mechanizmem jest instytucja kierująca w formie organizacji hierarchicznej (uniwersytet). Istotną kwestią jest projekt ładu akademickiego takiej organizacji. Obecny model został określony jako „samo-władztwo oligarchii akademickiej”. Jest on przedmiotem ostrej krytyki. Jednakże problemy związane z rozdzieleniem własności i kontroli oraz pomiarem wyników działalności akademickiej i wynikające stąd koszty agencji wskazują, że model ten może mieć pewne przewagi nad postulowanymi modelami, zakładającymi większą centralizację i skuteczniejsze sterowanie przez państwo lub państwo i interesariuszy, takich jak biznes czy samorząd. Wątpliwości te wskazują na potrzebę dalszych badań, pozwalających rzetelnie ocenić zasadność ewentualnych reform obecnego systemu ładu akademickiego.

The paper concerns with corporate governance in public higher education organizations in Poland. The paper approach is based on the new institutional economics. The special features of academic products (i.e. education and scientific research) suggest that potential market failures exist that handicapped market as governance mechanism in supplying such services. Those market failures suggest that the better than market is the hierarchical mode of control, namely university. Important issue is governance of such organization. The model which dominated in Polish universities could be described as self-governance of academic oligarchy. This model is under strong criticism. However, the problems of separation of ownership and control and the problem of metering of academic performance and resulting agency costs suggest that this model could have some advantages over the proposed alternative models. The main assumption of those proposed models is stronger centralization and more direct control experienced by government or government and stakeholders (i.e. business and local administration). Those concerns show that further studies are desired. Such studies should allow to accurately assess the justification of proposed reforms of academic governance.