Czekając na generała Moncka. Źródła Burke’owskiej teorii rewolucji

Edmund Burke, angielski mąż stanu, teoretyk polityki i filozof jest ojcem założycielem politycznego konserwatyzmu. Jego Rozważania o rewolucji we Francji – święta księga konserwatyzmu – jest jednym z najbardziej znanych intelektualnych ataków na rewolucję francuską. Jednakże pamflet ten jest również doskonałym studium samej rewolucji. W niniejszym artykule autor bada źródła Burke’owskiej teorii rewolucji i dynamiki procesu rewolucyjnego. Dowodzi, że jego myśl jest zakorzeniona w filozofii politycznej i filozofii historii Dawida Hume’a. Jest prawdopodobnie zaskoczeniem, że Burke, formułując swe polityczne zasady, bazował w dużym stopniu na pismach historycznych Hume’a – swego największego politycznego wroga. Lecz w refleksjach Hume’a dotyczących Wielkiej Rebelii możemy odnaleźć pierwszą analizę rewolucji w nowoczesnym znaczeniu jako wydarzenia społecznego, politycznego i religijnego o nadzwyczajnym charakterze. Opisując rewolucyjnych purytanów, Hume odkrył, że niekontrolowany, wytrwały i niebezpieczny duch innowacji prowadzi do destrukcji ładu społecznego. W końcu, zaczynając od przesadnego pragnienia wolności, naród popadł w najskrajniejszą niewolę. Spostrzegł również, że rewolucję wywołują siły umiarkowane, kończą zaś radykałowie. Dlatego, czytając Historię Anglii, Burke mógł w roku 1789 przewidzieć następne akty francuskiego dramatu, ponieważ zdał sobie sprawę, że francuscy rewolucjoniści byli podobni do angielskich z czasów rewolty purytańskiej. Autor zatem dowodzi, że polityczne proroctwo Burke’a byłoby niemożliwe bez obserwacji rewolucyjnej dynamiki, której dokonał Hume.

Edmund Burke, an English statesman, a political theorist, and a philosopher is the founding father of political conservatism. His Reflections on the Revolution in France – the holy book of conservatism – is one of the best known intellectual attack against the French Revolution. However this pamphlet is also a perfect study of a revolution itself. In this article the Author examines the sources of Burke an theory of revolution and the dynamics of revolutionary process. He argues, that his thought is rooted in David Hume’s political philosophy and his philosophy of history. Perhaps the surprising fact is that Burke by formulating his political principles found it possible to profit to an even greater extent from the historical writings of Hume – his greater political enemy. But in Hume an reflections on the Great Rebellion we can find the first analysis of revolution as social, political and religious extraordinary event in modern sense. Describing the revolutionary Puritans Hume discovered, that uncontrolled, obstinate, and dangerous spirit of innovation inclined to destruction of social order. In the end, starting from the exaggerated pursuit of liberty, the nation fell into the most abject servitude. But he also observed that although revolution is triggered by some moderate powers, it is completed by radicals. Therefore reading his History of England in 1789 Burke could have foreseen the next acts of the French drama, because he realized, that French revolutionaries were similar to English ones during the Puritan Revolution. So the Author argues, that Burke an political prophecy would be impossible without Hume’s observations of revolutionary dynamics.