Zasady postępowania podatkowego a gwarancje praw podatnika na przykładzie wybranych orzeczeń sądów administracyjnych

This paper presents the issue of guaranteeing the rights of taxpayers based on tax rules. The objective of the research is to analyze the situation of taxpayers in terms of their use of the rights guaranteed by the procedural rules of tax law. The analysis was made based on the content of selected judgments of administrative courts. The general principles of conduct are the backbone of the whole system, making it easier to understand the meaning of the other specific solutions. In cases of legal uncertainty, conflict of laws or interpretative ambiguity, they indicate the direction of the interpretation of the law. This direction is a translation of legal doubts in a manner consistent with a general principle, which is most strongly associated with a given norm. All exceptions to a general principle must be interpreted strictly or even narrowly. According to the case law of the administrative courts, the procedural guarantees of the taxpayer, which are institutions that provide real action in the life of every citizen, are directly related to procedural law, whose norms permit the realization of material and legal norms. According to the courts controlling the legality of decisions made by the tax authorities, the real and perceived civic rights of the citizen, including the right to a fair and open hearing, are derived from procedural safeguards, their scope, quality and quantity. At the same time, the provisions on tax treatment can be interpreted more flexibly than substantive law, on condition that it does not thereby undermine their guarantee function regarding the legal status of the taxpayer. In the design of general principles, particularly in inquiries under an inquisitorial model, noticeable is the accentuation of the duties incumbent on the bodies conducting the proceedings and the assurances of the party’s rights in these proceedings. Illustratively, they are even referred to as a condensed form of procedural safeguards, and the procedural principle must have specific performance guarantees that determine its practical role in the process.

Niniejsze opracowanie przedstawia problematykę gwarancji praw przysługujących podatnikom w oparciu o zasady postępowania podatkowego. Założonym celem badawczym jest analiza sytuacji podatników pod kątem wykorzystywania przez nich praw zagwarantowanych w przepisach proceduralnego prawa podatkowego oraz przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Analizy dokonano na podstawie treści wybranych orzeczeń sądów administracyjnych. Zasady ogólne postępowania to kościec całego systemu pozwalający łatwiej zrozumieć sens pozostałych szczegółowych rozwiązań w procedurze podatkowej. W przypadkach wątpliwości prawnych, kolizji przepisów albo niejasności interpretacyjnych wskazują one kierunek wykładni przepisów. Ów kierunek to tłumaczenie wątpliwości prawnych w sposób zgodny z najsilniej związaną z daną normą zasadą ogólną, od której wszelkie wyjątki należy interpretować w sposób ścisły, a niekiedy nawet zawężający. Według orzecznictwa sądów administracyjnych podatnicy mają do dyspozycji gwarancje procesowe, którymi są instytucje zapewniające rzeczywiste działanie w życiu każdego obywatela jego praw, i wynikają bezpośrednio z zakresu prawa procesowego. Przepisy proceduralnego prawa podatkowego pozwalają realizować normy materialno-prawne. Według sądów kontrolujących legalność rozstrzygnięć podejmowanych przez organy podatkowe, realny i odczuwalny przez obywatela zakres praw obywatelskich, w tym prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy, jest pochodną gwarancji procesowych, ich zakresu, jakości i ilości. Jednocześnie przepisy o postępowaniu podatkowym można interpretować w sposób bardziej elastyczny niż przepisy prawa materialnego pod tym tylko warunkiem, że nie narusza się w ten sposób ich funkcji gwarancyjnej w zakresie sytuacji prawnej podatnika. W konstrukcji zasad ogólnych, szczególnie w postępowaniach o modelu inkwizycyjnym, zauważalne jest akcentowanie obowiązków, jakie spoczywają na organach prowadzących postępowanie oraz gwarancji uprawnień strony w tym postępowaniu. Obrazowo określa się nawet, iż stanowią one skondensowaną formę gwarancji procesowych, a zasada procesowa musi posiadać określone gwarancje realizacji, które wyznaczają jej praktyczną rolę w procesie.