Cechy gwarowe w toponimach z powiatu tureckiego

Celem artykułu jest omówienie cech gwarowych zarejestrowanych w nazwach obiektów zamieszkanych i niezamieszkanych przez człowieka na terenie powiatu tureckiego, położonego w południowo- wschodniej części Wielkopolski. Na podstawie zebranego materiału toponimicznego odkryć można cechy dialektalne: fonetyczne, fleksyjno-składniowe i leksykalne południowo-wschodniej Wielkopolski. Zgromadzony dzięki eksploracji terenowej materiał toponomastyczny umożliwia obserwację cech gwarowych tkwiących w nazwach, charakterystycznych dla dialektu wielkopolskiego, takich jak: kontynuanty staropolskich samogłosek długich, unikanie protetycznej wymowy samogłosek w nagłosie, wahania rodzaju gramatycznego. Ojkonimy i anojkonimy zachowują także dawne właściwości dialektalne, jak na przykład oboczność morfemów -ow- i -’ew-, która, zachowana w sufiksach nazw, poświadcza prymarnie większy niż obecnie obszar występowania. Cechą zgromadzonego materiału toponomastycznego jest też szeroki zakres toponimizacji, czyli wyparcia apelatywów z zasobu leksykalnego języka i skostnienie ich w nazwach własnych. Nazwy miejscowe i terenowe z terenu powiatu tureckiego przechowują wiele archaizmów leksykalnych oraz leksykę gwarową. Występują też nazwy o zabarwieniu ekspresywnym, znane mieszkańcom nie tylko badanego terenu, często kojarzące się im z jakimś wydarzeniem lub cechą charakteryzującą zamieszkujących tam ludzi.

The aim of this article is to discuss dialect features in the names of inhabited and uninhabited objects in the county of Turek located in the south-eastern part of Wielkopolska Province. In the collected data there can be found particular dialect features: phonetic, inflexive – syntax and lexical characteristics of the South-eastern Wielkopolska Province. The toponymy data collected by field exploration enables the observation of dialect features – in the names characteristic for the dialect of Wielkopolska Province, such as: Old Polish long vowels’ continuants, avoidance of prosthetic pronunciation of vowels in initial sound, hesitancy in the grammatical gender. Oikonyms and anoikonyms also preserve former dialect features, e.g. alternation of the morphemes ‘-ow’ and ‘-ew’ that are preserved in the suffixes of the names, which primarily authenticate, more than presently, the area of occurrence. A feature of the collected toponymy data is also the wider range of toponymisation; in other words the supersession of apelatives from the lexical resource of the language and their fossilization in proper names. The names of the places and areas in the county of Turek retain many lexical archaisms and dialect lexicon. These are also expressive names known by the residents of the examined area and beyond, often associated with a particular event or a feature characteristic of people living there.