In search of spirituality. Religious reorientation or radical assimilation? The case of Marek Szwarc

For most of the assimilated Jews, religious reorientation was an alternative to Judaism – increasingly alien to them – and total secularization, and was frequently the only ticket to a career and an improvement of their social status. Only a few of them saw it as a profound religious experience which made them God-fearing, pious Catholics. The biography of Marek Szwarc, a Jewish sculptor, is an interesting material for research regarding his religious conversion. Szwarc, brought up in the spirit of Zionism, initially co-founded the secular culture based on non-religious identity. However, war, civilizational changes, and the crisis of traditional values changed his attitude to religion. This change was reflected in his works created for the expressionist group "Yung-yidish". For Szwarc the introduction of Christian iconography was motivated by the desire to emphasize the universal values associated with the spiritual rebirth of humanity. Even then, he acknowledged the visual “attractiveness” of Christianity, which, combined with expressionist or modernist influences, legitimized artistic progressivism as a manifestation of modern European culture. The turning point in the artist’s career was his baptism on May 1, 1920 in Poznań. This paper is an attempt to examine the circumstances of his conversion, taking into account his biography, its social context, as well as the impact of this decision on his art.

Zwrot religijny stanowił dla większości asymilujących się Żydów alternatywę wobec coraz bardziej obcego im judaizmu i całkowitej laicyzacji. Był przepustką do kariery i polepszenia społecznego statusu. Tylko dla nielicznych stanowił głęboko religijne doświadczenie, które uczyniło ich pobożnymi praktykującymi katolikami. Biografia żydowskiego rzeźbiarza Marka Szwarca stanowi interesujący materiał do badań nad przyczynami religijnej reorientacji. Wychowany w duchu syjonizmu artysta, początkowo współtworzył świecką kulturę w oparciu o niereligijną tożsamość. Wojna i kryzys tradycyjnych wartości wpłynęły na zmianę jego stosunku do religii, co ujawniło się w grafikach tworzonych dla grupy Jung Idysz. Obok tematów związanych z żydowską tradycją, pojawiły się wówczas wątki chrześcijańskie. Wprowadzenie chrześcijańskiej ikonografii podyktowane było pragnieniem zaakcentowania uniwersalnych wartości związanych z duchowym odrodzeniem ludzkości. Już wtedy dostrzegał wizualną „atrakcyjność” chrześcijaństwa, która w połączeniu z wpływami ekspresjonistycznymi czy modernistycznymi legitymowała artystyczny progresywizm jako przejaw nowoczesnej kultury europejskiej. Punktem zwrotnym w karierze Szwarca był chrzest, 1 maja 1920r. w Poznaniu. Akt ten okazał się brzemienny w skutki ze względu na stosunki rodzinne, towarzyskie, wpłynął też na tematykę dzieł artysty. W początkach lat 20., po osiedleniu się w Paryżu, Szwarc poznał Jacquesa Maritaina, którego filozofia ukierunkowała jego dalszą twórczość. Niniejszy tekst stanowi próbę analizy okoliczności zwrotu religijnego Szwarca z uwzględnieniem jego biografii, historycznego i społecznego kontekstu, a także wpływu, jaki konwersja wywarła na jego sztukę.