Designing utopia. Avant-garde architecture vs. processes of modernization

In the first half of the 20th century, the relations between the social revolution, the processes of modernization, and avant-garde art and architecture were very close. Piotr Juszkiewicz, analyzing the relations between modernism and totalitarian and authoritarian regimes, stated that “totalitarian regimes did not reject a certain form of artistic language by default because they were interested in their utility”. “Fundamental elements of our architecture are conditioned by the social revolution”, wrote El Lissitzky. In the face of such declarations, the relations between avant-garde designers and social or Communist trends should not come as a surprise. Post-revolutionary Russia became a true test site for new movements, whereas modernist and Constructivist artists enthusiastically proceeded to build the new (better) reality. The development of industry (primarily heavy industry) was to become a driving force behind the modernist processes. Examples of industrial plants built in the 1920s and 1930s in the Soviet Union show the enormous impact exerted by modern construction and urbanism on the formation of the “new man”. Numerous products of avant-garde architecture reflected the image of the “new world” and became the transmitters of the new Soviet ideology. For the inhabitants of Ekaterinburg, Magnitogorsk, or Kharkov, modernist buildings and landscape layout formed a permanent image of the city and its concept. Urban designs, such as the “Linear City” of Ernst May in Magnitogorsk, were utopian modernist dreams executed on an enormous scale. The circumstances of their creation, followed by the times of their greatness and fall, form a portrait of the avant-garde architecture understood as a utopia, the future that never arrived.

W pierwszej połowie XX wieku związki pomiędzy rewolucją społeczną i procesami modernizacyjnymi, a awangardową sztuką i architekturą były bardzo silne. Piotr Juszkiewicz, analizując relacje pomiędzy modernizmem, a ustrojami o charakterze totalitarnym i autorytarnym dowodził, że „reżimy totalitarne nie odrzucały z góry jakiejś formuły języka artystycznego, bo interesowała je ich użyteczność”. „Zasadnicze elementy naszej architektury uwarunkowane są rewolucją społeczną” – pisał El Lissitzky. W obliczu takich deklaracji nie powinny dziwić związki awangardowych projektantów z prądami o charakterze socjalistycznym czy komunistycznym. Porewolucyjna Rosja stała się prawdziwym poligonem doświadczalnym dla nowych ruchów, a twórcy o modernistycznej i konstruktywistycznej proweniencji ochoczo przystąpili do budowy nowej (lepszej) rzeczywistości. Kołem zamachowym procesów modernizacyjnych miał być rozwój przemysłu (przede wszystkim ciężkiego). Przykłady ośrodków przemysłowych realizowanych w latach 20. i 30. XX wieku na terenie ZSRR pozwalają ocenić ogromny wpływ, jaki nowoczesne budownictwo i urbanistyka wywarły na proces kształtowania „nowego człowieka”. Liczne obiekty awangardowej architektury niosły ze sobą obraz „nowego świata” i stawały się przekaźnikami nowej ideologii radzieckiej. Dla mieszkańców Jekaterynburga, Magnitogorska czy Charkowa, modernistyczne budynki i sposób urządzenia przestrzeni kształtowały trwałe wyobrażenie o mieście i jego idei. Osiedla, takie jak charkowskie „Miasto Liniowe” czy realizacja Ernsta Maya w Magnitogorsku, były realizowanymi w ogromnej skali utopijnymi marzeniami modernistów. Losy ich powstawania, a następnie czasów świetności i upadku, tworzą portret architektury awangardy pojmowanej jako utopia - przyszłość, która nie nadeszła.