Litologia, geneza i wiek osadów w Kalnikowie i Chotyńcu na Płaskowyżu Tarnogrodzkim (Kotlina Sandomierska)

Artykuł omawia wyniki analiz uziarnienia, obróbki ziarn kwarcu i datowań metodą OSL zróżnicowanych pod względem pochodzenia i wieku osadów czwartorzędowych (osady eoliczne, rzeczne, fluwioglacjalne) występujących na stanowiskach archeologicznych w południowej części Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Osady wydmowe w Kalnikowie-Zagrebli miąższości 1,2 m charakteryzują się dominacją ziarn drobnoziarnistych o średniej średnicy Mz=2,9 phi. Tak drobnoziarniste osady są rzadko spotykane w wydmach z późnego glacjału w Kotlinie Sandomierskiej. Depozycja piasków wydmowych na podstawie datowań OSL miała miejsce w młodszym dryasie. Osady budujące podłoże wydmy, to piaski drobnoziarniste z poziomami bruków żwirowych pochodzenia fluwioglacjalnego, które jak wykazała obróbka ziarn kwarcu, znajdują się na wtórnym złożu. Terasę nadzalewową Wiszni o wysokości 6–8 m n.p.rz. budują warstwowane horyzontalnie drobnoziarniste utwory piaszczyste, które na powierzchni terasy tworzą wał przykorytowy. Cechy strukturalne osadów oraz rozkład parametrów uziarnienia wskazują, że akumulowane były w strefie przykorytowej równi zalewowej. Analiza osadów pylastopiaszczystych pokrywających wierzchowinę płaskowyżu w otoczeniu wału grodziska z okresu celtyckiego w Chotyńcu wykazała, że nie są to utwory pochodzenia wietrzeniowego, ale prawdopodobnie osady genezy eolicznej.

The article presents the results of grain size, quartz grain roundness analysis and OSL datings, differing in origin and age of the Quaternary deposits (aeolian, fluvial, fluvioglacial) occurring in the archaeological sites in the southern part of the Tarnogród Plateau. The dune sediments in the Kalników-Zagrebla site of a thickness of 1.2 m are characterized by the domination of fine grains with the mean diameter Mz=2.9 phi. Such fine sediments are unusual in the Late Glacial dunes in the Sandomierz Basin. The deposition of the dune was dated by the OSL to the Younger Dryas. The dunes are underlain by fine sands with thin gravel horizons of fluvioglacial origin, which represent the redeposited sediments according to quartz grain roundness analysis. The terrace of the Wisznia River 6–8 m above the river channel is built of horizontally bedded fine sands, which form the natural levees on the terrace surface. Structural features and the distribution of grain size parametres indicate, that sands were accumulated in the proximal part of the floodplain. An analysis of the silty-sandy sediments covering the plateau around the hill-fort rampart from the Celtic Period in Chotyniec site, excluded their weathering origin and proved their aeolian genesis.