Polskie nauki społeczne w świetle hipotezy peryferyjnej dualności

Głównym celem tekstu jest przedstawienie hipotezy dualności peryferyjnego systemu tworzenia wiedzy akademickiej. Opiera się ona na podkreśleniu znaczenia zależności procesów tworzenia wiedzy od zależności centro-peryferyjnych w ujęciu zarówno globalnym jak i lokalnym. Szczególnym przypadkiem analizowanym w tekście są polskie nauki społeczne. Przedstawiono ich analizę w kontekście teorii systemu światowego, socjologii krytycznej oraz krytycznej analizy dyskursu. W odwołaniu do socjologii wiedzy przedstawiono bardziej ogólny model dualności systemów tworzenia wiedzy naukowej na peryferiach. Ten model mający status hipotezy może pomagać tłumaczyć pozorne niespójności w funkcjonowaniu systemu nauki w Polsce. Jednym z elementów przedstawionej propozycji jest redefinicja koncepcji „działań pozornych” Jana Lutyńskiego, która początkowo rozwinięta została w odniesieniu do opisu działania instytucji w Polsce komunistycznej. Główną tezą tekstu jest hipoteza, iż dualność systemu polskich nauk społecznych ma bardzo specyficzny charakter i nie przejawia się wyraźnie w warstwie instytucjonalnej.

The main aim of the present article is to offer a hypothesis of duality of the peripheral systems of production of academic knowledge, highlighting the dependency of that process on the centre-periphery structures of the contemporary world as well as form the local contexts. A particular focus of the text will be on the case of the social sciences in contemporary Poland. Consequently, a view on the Polish academic knowledge production system in the framework of the world system theory, critical sociology and critical discourse analysis will be offered. Drawing on the selected tools of sociology of knowledge a more general hypothesis on the dual nature of the knowledge production systems in the peripheries is presented. The hypothesis may serve to explain apparent inconsistencies in the functioning of the Polish and other peripheral knowledge production systems. One of its key elements is a proposal of redefinition of Jan Lutyński’s concept of “apparent actions”, which has been originally developed to interpret the tensions in the functioning of institutions of the communist Poland. The paper concludes with suggestion that the form of duality observed in Poland is atypical and not obvious in the institutional dimension.