Asymetria relacji cen paliw płynnych w Polsce i cen ropy naftowej

The article explores an asymmetry between the prices of crude oil on international markets and the prices of fuel at Polish gas stations. According to the author, retail fuel prices in Poland tend to change faster when the price of crude oil increases rather than when it falls. The author conducts an empirical investigation using a cointegration analysis followed by more complex approaches: an asymmetric error correction model (ECM) and an ECM model with threshold cointegration. The study found an asymmetric relationship between the price of crude oil and pump prices in the case of liquefied petroleum gas (LPG) and diesel fuel and no asymmetry for gasoline, the author says. Moreover, when the price of crude oil increases, diesel fuel prices at Polish gas stations tend to respond almost twice as fast as when the price of crude oil decreases, Socha says. This can be attributed to price differences between various types of fuel and differences in the structure of consumers, according to the author. Gasoline is the most expensive fuel and from a customer’s point of view it is a good benchmark for current trends on the Polish fuel market, the author argues. He adds that the rising price of crude oil on the global market after 2004 was the main reason for increased fuel prices at Polish gas stations. In the case of gasoline, retailers have been ready to adjust prices to changes in market conditions almost immediately because gasoline is mostly bought by households, Socha says. In the case of diesel fuel, price adjustment has often been delayed, the author argues, because this type of fuel is predominately purchased by businesses.

Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy w warunkach polskiego rynku paliwowego możemy mówić o istnieniu asymetrii w relacji między cenami paliw a cenami ropy naftowej, a więc sytuacji, w której ceny paliw zmieniają się szybciej, gdy cena surowca na światowym rynku wzrasta, niż gdy spada. W ramach weryfikacji powyższej hipotezy posłużono się analizą kointegracji, a następnie asymetrycznym modelem korekty błędem (Error Correction Model, ECM) oraz modelem ECM z relacją kointegrującą zdefiniowaną w postaci progowej autoregresji TAR (Threshold Autoregressive, TAR lub Momentum Threshold Autoregressive, MTAR). Otrzymane rezultaty pozwalają uznać za wysoce prawdopodobne, iż asymetryczny charakter relacji cen paliw z ceną ropy naftowej dotyczy gazu LPG i oleju napędowego, a nie dotyczy cen benzyny. Szczególnie w przypadku oleju napędowego widoczna jest niemal dwukrotnie szybsza reakcja na wzrost cen ropy naftowej, niż spadek cen surowca. Takie wyniki mogą być tłumaczone na tle różnic cenowych między cenami poszczególnych paliw oraz różnic w strukturze ich odbiorców. Benzyna to paliwo o najwyższym poziomie cen, dla konsumentów stanowi wyznacznik sytuacji na krajowym rynku paliwowym. Wzrost cen ropy naftowej na światowych rynkach obserwowany po 2004 r. przekładał się niemal w całości na coraz to wyższy poziom cen benzyny na stacjach paliw, co z kolei mogło wpłynąć na skłonność konsumentów do poszukiwania informacji na temat różnic cenowych między poszczególnymi sprzedawcami paliw. Sprzedawcy świadomi, iż wśród nabywców benzyny dominują głównie gospodarstwa domowe, mogą szybciej dostosowywać ceny benzyny do zmian zachodzących na rynku, niż w przypadku oleju napędowego, którego nabywcami są głównie podmioty gospodarcze.