Teorie ładu akademickiego

An important feature of research studies on academic governance is their multidimensionality. None of the traditional disciplines alone is capable of capturing the essence of processes taking place in complex social institutions such as universities. This means that research should be carried out using various interdisciplinary theoretical perspectives. The aim of this article is to present theories that can be used to explain academic governance processes. The research method used is a critical analysis of the literature. The most frequently quoted theories in the literature include agency theory, stewardship theory, stakeholder theory, resource-dependency theory, neo-institutional theory, and cultural theory. Many elements of these theories refer to statements formulated within corporate governance theories. At the same time, academic governance theories emphasise the key characteristics of the academic institutional environment. The typology presented in the article represents a positive approach, which focuses on understanding, explaining and anticipating complex processes taking place in the academic institutional environment. At the same time, the typology can be a starting point in attempts to determine the conditions that should be met by institutional structures responsible for managing and supervising universities.

Ważną cechą badań naukowych poświęconych problematyce ładu akademickiego jest ich wielowymiarowość. Żadna z tradycyjnych dyscyplin pojedynczo nie jest w stanie pokazać istoty zjawisk zachodzących w tak złożonej instytucji społecznej, jaką jest uniwersytet. Oznacza to, że takie badania powinny być prowadzone przy wykorzystaniu różnych interdyscyplinarnych perspektyw teoretycznych. Celem artykułu jest prezentacja teorii, które mogą być użyte do wyjaśnienia procesów składających się na ład akademicki. Użytą metodą badawczą jest krytyczna analiza piśmiennictwa. Przedstawione zostały najczęściej przywoływane w literaturze teorie: agencji, służebności, interesariuszy, zasobowa, neoinstytucjonalna, uwarunkowań kulturowych. Teorie te w wielu elementach nawiązują do twierdzeń formułowanych w ramach teorii ładu korporacyjnego opisujących mechanizmy władzy i kontroli w korporacjach. Zarazem teorie ładu akademickiego akcentują to, na czym polega specyfika instytucji akademickich oraz instytucjonalnych struktur odpowiedzialnych za zarządzanie tymi instytucjami. Zaprezentowana w artykule typologia charakteryzuje się podejściem pozytywnym, w którym nacisk jest położony na zrozumienie, wyjaśnianie i przewidywanie złożonych procesów zachodzących w akademickim środowisku instytucjonalnym. Zarazem może to być punkt wyjścia przy próbach normatywnego określenia warunków, które powinny spełniać efektywne struktury instytucjonalne odpowiedzialne za kierowanie i nadzór nad uniwersytetami.