Filozoficzny spór o przedmiot poznania, a koncepcja poznania duchów czystych w wykładzie angelologii św. Tomasza z Akwinu

W filozoficznym sporze o właściwy człowiekowi przedmiot poznania wskazać można dwa najważniejsze stanowiska: idealistyczne, w myśl którego - wobec zawodności danych zmysłowych - punktem wyjścia refleksji filozoficznej należy uczynić, tak czy inaczej pojmowane, idee; oraz realistyczne, uznające wartość poznania zmysłowego, które jako jedyne umożliwia człowiekowi kontakt z rzeczywistością, a także podstawę dla poznania intelektualnego. Idealistyczny punkt wyjścia filozofii pozostaje w ścisłym związku z antropologiczną redukcją, w wyniku której człowiek ujmowany jest jako swego rodzaju byt świadomości, „czysty duch” poznający. Tego typu spirytualizm odcisnął swoje piętno także na myśli chrześcijańskiej, która przez wiele wieków pozostawała pod przemożnym wpływem platonizmu. Św. Tomasz z Akwinu, który – nawiązując do filozofii arystotelesowskiej – kreśli personalistyczną wizję człowieka jako transcendującej świat materialny, duchowo-cielesnej jedności, wiele uwagi poświęca problematyce angelologicznej, chcąc wskazać na istotne różnice, zachodzące pomiędzy naturą ludzką oraz naturą czystych inteligencji, jakimi są aniołowie. Różnice te w szczególności dotyczą ludzkiego i anielskiego poznania, w wielu jego aspektach. Teoriopoznawcze ujęcia, jakie od czasu Platona i Arystotelesa wypracowano w filozoficznym sporze o przedmiot poznania, okazały się przydatnymi dla wyjaśnienia sposobu pozyskiwania wiedzy, odpowiadającemu naturom – anielskiej i ludzkiej. O ile bowiem to drugie uwikłane jest zawsze w materię i skazane na pozyskiwanie w punkcie wyjścia zmysłowych danych, o tyle dla pierwszego – pozbawionego w naturalny sposób możliwości percepcji zmysłowej – jedynym możliwym punktem wyjścia pozostaje kontemplacja wrodzonych idei.

In the philosophical dispute over the subject of cognition appropriate for man it is possible to identify the two most important positions, namely the idealistic stance, according to which ideas, understood one way or another, should be a point of departure for philosophical reflection due to the fallibility of sense data; and the realistic position which acknowledges the value of sensory cognition as it is the only kind that enables man to have contact with reality, as well as being the basis for intellectual cognition. The idealistic point of departure for philosophy remains intrinsically linked with the anthropological reduction by which man is conceived as a certain form of conscious being, a cognizing “pure spirit.” This type of spiritualism left its mark on Christian thought, which for centuries has remained greatly under the influence of Platonism. St. Thomas Aquinas, referring to Aristotelian philosophy, presents a personalistic vision of man as a spiritual and corporeal unity transcending the material world. Aquinas devotes much attention to angelology, trying to indicate essential differences between human nature and the nature of pure intelligences, namely angels. These differences refer, in particular, to many aspects of human and angelic cognition. Epistemological concepts in the philosophical dispute over the subject of cognition which have been developed since the times of Plato and Aristotle appeared to be helpful in explaining the way of gaining knowledge in reference to angelic and human nature. As the latter is always entangled in matter, the former, naturally devoid of sensory perception, is left to contemplate innate ideas.