MIĘDZY WIELOŚCIĄ RELIGII A JEDNOŚCIĄ PAŃSTWA. DIALOG RELIGIJNO-KULTUROWY W DZIEJACH I RZECZYPOSPOLITEJ

Terytorium I Rzeczypospolitej stanowiło swoistą mozaikę kulturowo-religijną. Oprócz większości chrześcijańskiej, którą tworzyli katolicy, prawosławni i protestanci, funkcjonowały na jej obszarze także dość liczne społeczności niechrześcijańskie, skupiające wyznawców islamu oraz judaizmu. Ukazane w artykule egzemplifikacje postaw zajmowanych przez przedstawicieli tych mniejszości mieszczą się w granicach wyznaczonych z jednej strony przez pełną i szczerą afirmację Polskiego Państwa, a z drugiej zdają się wskazywać na jego całkowitą negację. Mimo okresów jawnej niechęci wobec mniejszości, w dziejach I Rzeczypospolitej postawy afirmacji okazywały się dominujące, a stąd można twierdzić, że idea tolerancji religijnej i kulturowej była istotnym składnikiem staropolskiej kultury. Uwzględnianie w procesie dydaktyki historii takiej właśnie wizji dziejów Polski może prowadzić do kształtowania postaw afirmacji wszelkiej odmienności istniejącej w innym człowieku, bez poczucia zagrożenia dla własnej tożsamości, co przyczyni się do kształtowania postaw pełnej i prawdziwej tolerancji. Słowa kluczowe: Tatarzy, Żydzi, tolerancja, dialog.

The territory of the First Republic of Poland was a specific religious-cultural mosaic. Apart from the Christian majority, which was constituted by Catholics, members of the Orthodox Church and Protestants, there were also quite populous non-Christian communities, gathering followers of Islam and Judaism. The exemplifications of attitudes portrayed in the article and the ways of conduct of the representatives of these minorities are, on the one hand, within the limits of full and sincere affirmation of Poland, yet, on the other hand, seem to show its complete negation. Thus, it is possible to claim that the idea of religious and cultural tolerance was an essential element of the Old Polish culture. If the process of the didactics of history includes such a vision of the history of Poland, it can lead to forming attitudes of affirmation of all dissimilarity existing in other man, without any feeling of threat to one’s own identity, which will then contribute to forming attitudes full of genuine tolerance.