Malejąca samodzielność finansowa miast na prawach powiatu jako bariera ich rozwoju społeczno-ekonomicznego

Miasta na prawach powiatu są specyficznym połączeniem samorządów gminnego i powiatowego, stąd też zakres realizowanych przez nie zadań jest rozszerzony, ponieważ realizują one nie tylko zadania gminy, ale także zadania powiatu. Miasta na prawach powiatu, tak jak pozostałe jednostki samorządu terytorialnego, posiadają osobowość prawną oraz kreują własną politykę finansową w ramach istniejącego prawa, co związane jest z posiadaną przez nie samodzielnością finansową. Zapewnienie wysokiego poziom dochodów własnych per capita, a także ich wysokiego udziału w dochodach ogółem sprzyja lepszemu zaspokojeniu potrzeb mieszkańców i stanowi podstawę trwałego rozwoju samorządów lokalnych. Pomimo że dochody własne miast na prawach powiatów stanowią główne źródło ich dochodów budżetowych, to w ciągu ostatnich lat można zaobserwować spadek ich udziału w strukturze dochodów tych jednostek. Jest to niepokojąca sytuacja, która z jednej strony może być skutkiem zmian demograficzno-społecznych w obrębie miast na prawach powiatów, a z drugiej utrudniać zarządzanie finansami tych samorządów i przyczyniać się do ograniczenia ich rozwoju społeczno-ekonomicznego. Celem przeprowadzonych badań była diagnoza zmian w poziomie samodzielności finansowej miast na prawach powiatów w latach 2005–2014. Badania przeprowadzono na podstawie wartości wybranych wskaźników samodzielności finansowej samorządów lokalnych z wyodrębnieniem grupy miast określonych jako metropolie. Ponadto w artykule podjęto próbę identyfikacji uwarunkowań tych zmian i określenia możliwości rozwojowych analizowanych jednostek samorządu terytorialnego. Podstawę informacyjną badań stanowiły dane pochodzące z baz danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Lokalnych/Finanse publiczne) oraz Ministerstwo Finansów (Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego).

Towns with county rights are a particular combination of commune and county administrations, and so is the scope of their responsibility, for they discharge the tasks pertinent to a commune and to a county. As other administrative units they possess legal personality and shape their own financial policy (within the existing legal framework), an aspect that forms the foundation of their financial self-sufficiency. High levels of own revenues per capita and high shares of own in total revenues are the self-sufficiency goals that promote better satisfaction of the inhabitants needs and stable development of local government. Own revenues of towns with county rights are the main source of their income and yet, for the last few years their share in total revenues has been observed to decline. These worrisome findings may be related to some demographic and social changes that take place within the towns and if persistent may hinder the financial management of the their government and impede their social and economic development. The paper aimed to assess the changes in the level of financial self-sufficiency of towns with country rights between 2005 and 2014. The study took into account selected indicators of self-sufficiency paying special attention to a group of towns described as metropolitan. Moreover, the paper attempted to identify determinants of the changes and explore development opportunities of the units. The research drew on data published by the Central Statistical Office (Local Data Bank) and the Ministry of Finance.