Strzały zatrutego powietrza „na ludzie i na każdą rzecz”. Wczesnonowożytne kształtowanie doświadczenia zarazy

Artykuł stanowi krótki przegląd sposobów, w jaki wczesnonowożytna medycyna i kultura religijna interpretowały i kształtowały doświadczenie zarazy i życia w jej czasie. Część pierwsza przedstawia średniowieczne i nowożytne wyjaśnienia medyczne dotyczące pochodzenia i rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych. Autor w drugiej części tekstu omawia nowożytne sposoby ukazania niesionej powietrzem zarazy jako zagrożenia powszechnego i wszechogarniającego oraz rekapituluje dawne teorie łączące zatrucie powietrza z działaniem gwiazd. Trzecia część artykułu jest refleksją nad tym, w jakim stopniu doświadczenie zarazy było czymś wspólnym, dotykającym w podobny sposób wszystkich mieszkańców nowożytnej Europy. Wskazuje też, że choć zaraza była zjawiskiem stale obecnym w dawnej Europie, istniały spore różnice w jej doświadczeniu w zależności od stanu społecznego. Następna część tekstu przedstawia, jak na akceptację takiego stanu rzeczy mógł wpływać proces nadawania epidemii wymiaru moralnego i religijnego. Artykuł podsumowuje zakończenie, wskazujące, jak indywidualizacja doświadczenia zarazy – symbolizowana przez strzałę – jednocześnie przynosiła ludziom otuchę i pozwalała objaśnić niszczony zarazą świat w znajomych kategoriach, a także uniemożliwiała wyobrażenie sobie innego modelu wspólnoty przeżywania zarazy.

The paper offers a brief overview of the ways in which both early modern medical knowledge and religious culture interpreted and shaped the experience of the pestilence. The first part of the text presents medieval and early modern medical theories on the origins and spread of the plague and other infectious diseases. The second part of the text discusses how the idea of airborne plague shaped the image of pestilence as not only a universal bane but also a somehow egalitarian experience. It also summarises the theories on the astrological origin of the disease, which were widespread in the early modern period. The third part of the text explores to what extent the early modern experience of the plague was truly egalitarian. The author points out that although the plague was commonplace at that time, the foundational inequality of the early modern society effectively differentiated the experience of the disease for its various members. The subsequent part of the text analyses how the process of ascribing a moral – and, specifically, religious – dimension to the plague and all the suffering it caused promoted acceptance of this state of affairs in the early modern society. The concluding part of the text discusses how the concept of the plague arrow served as a tool for the individualization of the experience of the disease and its consequences, which on the one hand provided some relief to the affected and helped rationalize the destruction brought to the world by the plague, but on the other successfully proscribed any potential attempts to reimagine the social order in the wake of such a disastrous experience.