Między podniebieniem i otchłanią. Wokół pokarmowego szyfru w Szpitalu Przemienienia Stanisława Lema

Artykuł jest próbą zinterpretowania pojawiających się często w powieściach, wywiadach i korespondencji Stanisława Lema, wątków pokarmowych. Najwięcej uwagi poświęcone zostało Szpitalowi Przemienienia, powieści, która była pierwszą próbą literackiego rozliczenia się autora z doświadczeniem II wojny światowej. Wiedza o losach Lema w okupowanym przez Niemców Lwowie, poszerzona znacząco za sprawą badań biograficznych z ostatnich lat (zwłaszcza za sprawą książek Agnieszki Gajewskiej i Wojciecha Orlińskiego), pozwoliła na powiązanie dostrzeżonego w tej powieści „pokarmowego szyfru” z najbardziej dojmującym i starannie skrywanym przez Lema doświadczeniem zagłady. W zrozumieniu szczególnego tanatyczno-pokarmowego sprzężenia pomocne okazują się niektóre idee Michela Foucaulta i Emmanuela Lévinasa, a także rozwinięta przez Agatę Bielik-Robson koncepcja „mesjańskiego witalizmu”.

The article is an attempt to interpret the food themes that often appear in Stanisław Lem’s novels, interviews and correspondence. Most attention is devoted to Hospital of the Transfiguration, a novel that was the author’s first literary attempt to confront the experience of World War II. The knowledge about Lem’s life in German-occupied Lviv, significantly expanded due to biographical research from recent years (especially thanks to the books of Agnieszka Gajewska and Wojciech Orliński), made it possible to link the “food cipher” noticed in this novel with the most painful experience of war extermination that was carefully hidden by Lem. Some ideas of Michel Foucault and Emmanuel Lévinas, as well as the concept of “messianic vitalism” developed by Agata Bielik-Robson, turn out to be helpful in understanding the particular thanatic-alimentary coupling in Lem’s work.