Azyl kościelny w protestanckim Gdańsku w świetle incydentu z 1700 roku, opisanego w diariuszu syndyka miejskiego Johanna Ernesta von der Lindego

The event from 1700 presented in the article was described in the diary of a contemporary municipal syndic, Johann Ernst von der Linde. A group of fugitives from the Gdańsk Penitentiary (i.e. prison) attempted to invoke the right of the church sanctuary. For this purpose they claimed sanctuary inside the Carmelite Monastery in the Old Town of Gdańsk (Danzig). The incident illustrates tendencies present in the transitional period between early modern times – when such right was accepted – and more recent times – when sense and legitimacy of such procedure were already questioned. The event took place in Gdańsk, a powerful, self-governing, economic centre with a very good system of local law, additionally being a mainstay of Protestantism in the region. The event was also a particular test of authority between the dominant religion and a religious minority. A successful escape from the municipal prison, negotiations between the stakeholders referring to the written law, custom and precedents, and the final lack of any consequences for the fugitives casts an interesting light on the penitentiary and criminal system of Gdańsk and the issue of maintaining order in the city in the late 17th and early 18th centuries.

Przedstawione w niniejszym artykule zdarzenie z 1700 r., opisane w diariuszu ówczesnego syndyka miejskiego, Johanna Ernesta von der Lindego, to próba odwołania się do prawa azylu kościelnego przez grupę zbiegów z gdańskiego Domu Poprawy, chroniących się w klasztorze karmelitów na Starym Mieście. Incydent ten ilustruje tendencje okresu przejściowego pomiędzy epoką wczesnonowożytną – skłonną to prawo akceptować, a nowszymi czasami – kwestionującymi jego sens i zasadność. Do zdarzenia doszło w Gdańsku, silnym, samorządnym ośrodku gospodarczym z doskonale ukształtowanym systemem własnego prawa, na dodatek bastionie protestantyzmu w tym regionie. Była to więc zarazem swoista próba sił pomiędzy wyznaniem dominującym a mniejszościową grupą religijną. Udana ucieczka z miejskiego więzienia, negocjacje zainteresowanych stron, odwołujących się do litery prawa, obyczaju i precedensów, wreszcie – w ostatecznym rozrachunku – uniknięcie konsekwencji przez uciekających z Domu Poprawy przestępców, w ciekawym świetle przedstawiają gdański system penitencjarny i karny oraz kwestię utrzymania porządku w mieście na przełomie XVII i XVIII w.