Z podatkami lub bez. Dwie odmienne wizje reformowania państwa prezentowane przez szlachtę chełmską i lubelską w dobie sejmu konwokacyjnego z 1764 roku

The three decades of reign of King Augustus III was not only the time of the worst crisis of the systemic institutions of the nobility, but also the period when the concept of thorough repair of the state was ripening. The commentators have long reviled the failures that over the decades turned the harmless yet troublesome nuisances into significant problems threatening the further existence of the state. At the moment of the king’s death, the conviction about the necessity of changes was quite widespread among the nobility. Yet the profound differences lay in the scope of the reforms, especially the objectives to be reached, and the costs that could be incurred to achieve them. The pre-convocation Sejmiki (Covens or, literally, “little parliaments”) showed clearly where the line of division runs, and the convocations of the Land of Chełm and the Land of Lublin portray in detail the approach of the nobility to the problem of changes. As far as the first was ready to carry the burden incurred by the process of healing the state, the nobility of Lublin Region wanted to introduce reforms without any obligation to finance them.

Trzy dekady panowania Augusta III to nie tylko czas największego kryzysu szlacheckich instytucji ustrojowych, ale też okres, kiedy dojrzewała myśl o potrzebie gruntownej przebudowy państwa. Publicyści od dawna piętnowali wady, które na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci z niegroźnych, acz uciążliwych bolączek przerodziły się w istotne problemy zagrażające dalszemu istnieniu państwa. W chwili śmierci króla przekonanie o konieczności zmian było wśród szlachty dość powszechne. Jednakże zasadnicza różnica polegała na zakresie tych reform; celach, ku którym należy zmierzać, i kosztach, jakie można ponieść, by te cele osiągnąć. Sejmiki przedkonwokacyjne wyraźnie pokazały, jak przebiega ta linia podziału, a prezentowane zgromadzenia: chełmskie i lubelskie, dobrze oddają podejście szlachty do problemu zmian. O ile to pierwsze jest gotowe ponosić ciężary związane z procesem uzdrawiania państwa, to szlachta lubelska chciałaby dokonać reform, nie biorąc na siebie obowiązku ich finansowania.

Die drei Jahrzehnte unter der Herrschaft von August III. waren eine Zeit der wohl tiefsten Krise der vom Adel gestalteten Staatsorgane; in der selben Zeit reifte aber auch die Überzeugung von der nötigen Umwandlung des Staates. Zahlreiche Publizisten prangerten die Mängel an, die aus ungefährlichen, doch lästigen Übeln in den letzten Jahrzehnten zu wesentlichen Problemen weiterer Staatsexistenz wurden. Im Zeitpunkt des Königstodes war die Überzeugung des Adels über notwendige Reformen recht üblich. Die Reformvorschläge hatten jedoch sehr unterschiedlichen Umfang; Verschieden waren auch die Ziele und Kosten, die vertretbar wären, um diese zu erreichen. Die Adelsversammlungen vor dem Konvokationsreichstag zeigten sehr deutlich, wo die Trennlinie liegt und die beiden in dem Beitrag dargestellten Versammlungen, von Chełm und von Lublin, stellen die Einstellung des Adels gegenüber der Reformproblematik gut dar. Wenn die Ersterwähnte sich bereits erklärte, die Lasten der Staatssanierung zu tragen, begrüßte das Adel aus Lublin zwar die Reformen, doch ohne die Pfl icht deren Finanzierung übernehmen zu wollen.