Proces twórczy w improwizacji teatralnej z perspektywy retorycznej

Przedmiotem badań jest proces twórczy w improwizacji teatralnej. Współczesny teatr improwizowany (tzw. impro) to forma teatru, w której całość lub część tego, co jest wykonywane, powstaje spontanicznie na oczach widowni, bez scenariusza i planu. Fabuła, dialogi i postacie są wymyślane, kształtowane i odgrywane równocześnie, podczas spektaklu. Celem artykułu jest uchwycenie retorycznych mechanizmów powstawania tekstu na oczach widzów. Przygotowaniem do analiz były wywiady kwestionariuszowe z twórcami reprezentującymi trzy grupy teatralne, którzy przedstawiali własne intuicje dotyczące inwencji twórczej. Ich odpowiedzi wpłynęły na wybór metod badawczych. Dla rekonstrukcji procesu twórczego przyjęto perspektywę krytyczno-retoryczną (retoryka jest tu rozumiana jako generatywna metoda inwencyjna) w jej trzech odsłonach: krytyki klasycznej, pentadycznej i klastrowej. Analizy obejmowały materiał pochodzący ze spektaklu teatralnego grupy Hurt Luster, który został nagrany i przetranskrybowany. Dla zobrazowania procesu kreacji w impro w artykule przedstawiono analizę jednej sceny, aby skoncentrować się na procesie złożonych motywacji twórczych improwizatorów. Triangulacja metod krytyczno-retorycznych pozwoliła „obejrzeć” analitycznie ten sam fragment spektaklu, wyodrębniając w nim: (1) następstwa przyczynowo-skutkowe procesu twórczego, (2) rekonstrukcję sytuacji dramatycznej i (3) rekonstrukcję skojarzeń, które pełniły funkcję majeutyczną, prowokując reakcje na bodźce słowno-gestyczne.

The research subject is the creative process in improvisational theatre. Contemporary improvisational theatre (improv) is a form of theatre in which all or part of what is performed is created spontaneously in front of the audience, without a script or a plan. The plot, dialogues and characters are shaped and acted out simultaneously during the performance. The research focuses on the mechanisms of creating text in front of an audience. The preparation for the analysis were the questionnaire interviews with artists representing three theatre groups, who presented their own intuitions regarding creative invention. Their answers influenced the choice of research methods. To reconstruct the creative process, a critical-rhetorical perspective was adopted (rhetoric is understood here as a generative-inventive method) in its three versions: classical, pentadic and cluster criticism. The analysis included material from the Hurt Luster group’s theatre performance, which was recorded and transcribed. To illustrate the creative process in improv, the article presents an analysis of one scene in order to focus on the process of complex creative motivations of the improvisers. The triangulation of critical and rhetorical methods allowed for an analytical view of the same fragment of the performance, distinguishing in it (1) the cause-and-effect consequences of the creative process, (2) reconstruction of the dramatic situation and (3) reconstruction of associations that had a maieutic function, provoking reactions to verbal and gestural stimuli.