Wood biomass from plantations of fast-growing trees as an alternative source of wood raw material in Poland

The article presents the results of research on the sources and potential of plantations of fast-growing trees in Poland, as well as the advantages and difficulties connected with them. Additionally, the paper describes the suitability of wood biomass from plantations of fast-growing trees for production and energy purposes. More-over, the article oulines difficulties in the interpretation of such terms as “fast-growing trees”, “plantation crops”, and “plantation” in the context of place and activities connected with the procurement of biomass from outside forest ecosystems.

Prowadzenie upraw plantacyjnych drzew szybkorosnących i ich rozwój ma duże znaczenie nie tylko dla oszczędności surowca drzewnego z lasu i zwiększenia dywersyfikacji źródeł energii, ale przez swoją specyfikę (najczęściej są to małe i średnie firmy zlokalizowane blisko odbiorcy i korzystające z lokalnych zasobów) może i powinien dynamizować rozwój ekonomiczno-społeczny na poziomie lokalnym. Uprawy te mogą i powinny być traktowane zwłaszcza jako nowa dziedzina produkcji rolniczej, dodatkowe źródło dochodów i efektywne wykorzystanie odłogowanej ziemi. Pomimo tych aspektów rynek biomasy z drzew szybkorosnących jest jednak nadal stosunkowo mało rozpoznany. Celem podjętych badań było przeprowadzenie wieloaspektowej analizy rynku biomasy z drzew szybkorosnących w Polsce, w tym głównie przeznaczonej na cele energetyczne. Zakresem podmiotowym badania objęły głównych uczestników rynku biomasy z upraw plantacyjnych drzew szybkorosnących w Polsce: to jest: rolnictwo leśnictwo oraz sektor energetyczny. Zakres czasowy badań obejmował zasadniczo lata 2010–2011. Proces badawczy o charakterze desk research uzupełniony został badaniami bezpośrednimi obejmującymi dostawców i odbiorców biomasy drzewnej z drzew szybkorosnących, a także jako dodatkowe możliwe źródło informacji z zakresu analizowanej problematyki – jednostki administracji publicznej. Z przeprowadzonych badań wynika, że w polskiej gospodarce miejscem powstawania biomasy z drzew szybkorosnących są dwa sektory: rolnictwo i leśnictwo. Sektory te posiadają duży potencjał rozwojowy w zakresie upraw plantacyjnych drzew szybkorosnących. Potencjał gruntów dla upraw celowych dla energetyki określany jest na 0,3–0,6 mln ha. Tymczasem w rolnictwie, po krótkim okresie zainteresowania prowadzeniem upraw drzew szybkorosnących w latach 2005–2008, spowodowanego przesłankami ekonomicznymi, tj. początkowo wsparciem z budżetu krajowego, a później również z funduszy unijnych, w kolejnych latach pojawiły się tendencje spadkowe wielkości powierzchni tego rodzaju upraw. W ostatnim okresie, tj. w latach 2010–2011, powierzchnia upraw plantacyjnych drzew szybkorosnących wynosiła około 11 tys. ha. W leśnictwie plantacje drzew szybkorosnących pełnią znikomą rolę. Są to niewielkie powierzchnie, będące na ogół pozostałością po plantacjach zakładanych w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Łącznie w Polsce, w rolnictwie i leśnictwie, powierzchnia celowych upraw plantacyjnych drzew szybkorosnących w 2011 roku wynosiła 13,7 tys. ha. Możliwości systematycznego zwiększania potencjału biomasy drzewnej istnieją przede wszystkim w polskim rolnictwie. Uprawy plantacyjne drzew szybkorosnących w tym sektorze mogą i powinny być traktowane jako stymulator rozwoju regionalnego, szczególnie obszarów wiejskich. Wykorzystanie pod te uprawy gleb gorszej jakości (nisko produkcyjnych), zanieczyszczonych i nienadających się do uprawy roślin jadalnych, ziemi odłogowanej lub terenów zdegradowanych jest bowiem dla rolników dodatkowym źródłem dochodów. Może być sposobem na poprawę efektywności ekonomicznej wielu gospodarstw. Stwarza również nowe miejsca pracy, co jest szczególnie ważne na terenach słabo rozwiniętych, charakteryzujących się z reguły wysoką stopą bezrobocia. Kierunki przyszłego rozwoju rynku biomasy z drzew szyborosnących wyznaczać będą głównie rosnące potrzeby sektora drzewnego na drewno do przerobu materiałowego i konieczność rozwoju alternatywnych wobec paliw kopalnych odnawialnych źródeł energii, wśród których biomasa drzewna odgrywa istotną rolę. Stymulująco lub destymulująco, w zależności od ich ostatecznego ukierunkowania, na rozwój tego rynku będą wpływać przede wszystkim regulacje prawne i instrumenty ekonomiczne (już obowiązujące i przygotowywane), ich kompleksowość, jednoznaczność, spójność i stabilność. Rozwój rynku biomasy z drzew szybkorosnących jest bowiem w dużym stopniu uwarunkowana aktywnym wsparciem finansowym i prawnym, zapewniającym opłacalność procesu jej pozyskiwania i przetwarzania. Główną kwestią i najważniejszym zadaniem jest zatem wypracowanie zarówno na poziomie krajowym, jak i na poziomie poszczególnych podmiotów gospodarczych, systemowego podejścia do rozwiązania już istniejących i przyszłych problemów funkcjonowania tego rynku.