Czy starożytni Rzymianie mieli księgowość podwójną?

Cel: Celem głównym artykułu, zgodnie z jego tytułem, jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy starożytni Rzymianie stosowali metodę księgowości podwójnej. Celem pomocniczym – prezentacja szerokiej gamy słownictwa księgowego stosowanego przez Rzymian, które zostało później użyte przez kupców weneckich i Lukę Paciolego w Traktacie o podwójnej księgowości z 1494 roku i jest nadal stosowane. Metodyka/podejście badawcze: W artykule zastosowano metodę wnioskowania dedukcyjnego na podstawie analizy literatury ekonomicznej, prawnej i historiograficznej na temat terminologii księgowej stosownej w finansach państwowych i prywatnych Rzymian. Wyniki: Przedstawiona w artykule terminologia mogłaby sugerować, że Rzymianie mieli wysoko rozwinięty system księgowości, wykorzystujący zasadę podwójnego zapisu. Tak jednak nie było, nie odnaleziono dotąd na to dowodów materialnych w postaci dokumentów księgowych: pojedynczych kont księgowych, powtarzanego zapisu przeciwstawnego, bilansów. Historycy rachunkowości i bankowości zdani są na analizę źródeł historycznych wtórnych między innymi literatury prawnej z przebiegu procesów sądowych, w których głównym dowodem w sprawie były księgi rachunkowe. Jednym z takich procesów, najpełniej opisanym w literaturze, był proces między wspólnikami Fanniuszem a Roscjuszem, w którym obrońcą Roscjusza był Cyceron. W artykule wskazano, że z mowa obrończa Cycerona nie dowodzi istnienia w Rzymie podwójnej księgowości. Zastanawiając się nad przyczynami braku podwójnego zapisu, przedstawiono argumenty De Ste. Croix, wśród których najważniejszy był system notacji liczbowej rzymskiej (I, V, X, L, C, M), który nie „wymuszał” zapisów księgowych w kolumnach. Czynił to dopiero system notacji cyfr arabskich, co szybko przełożyło się na przeciwstawny zapis podwójny. Ograniczenia badawcze: Brak zachowanych dokumentów źródłowych, konieczność posiłkowania się literaturą prawną. Oryginalność/wartość: W artykule dowiedziono, że zapisu podwójnego: jeśli Wn, to także Ma nie da się umiejscowić w starożytnym Rzymie. Artykuł ten daje jednak czytelnikowi wyobrażenie o bogactwie terminologii księgowo-finansowej Rzymu przełomu epok.