Богословие государства и вопросы геокультуры

Rozpad Związku Radzieckiego, a w rzeczywistości pierwszy poważny rozpad Imperium Rosyjskiego jako przestrzeni kulturowej, stworzył warunki do badań procesów geokulturowych. Badania te wymagają zastosowania innych metod niż używane w odniesieniu do geopolityki czy geoekonomii. Geokultura niejednokrotnie może bardziej przekonująco wyjaśnić zachodzące w sferze polityki, czy gospodarki, zjawiska i pozwala przewidzieć polityczne działania, jak to było np. w przypadku Krymu w 2014 r. W stosunku do Rosji nie możemy stawiać pytań w stylu Huntingtona dotyczących związków polityki i religii. Są one zbyt powierzchowne. Nieprzydatna jest także teologia polityki Karla Schmidta, ponieważ dowodzi, że: „Wszystkie współczesne precyzyjne pojęcia dotyczące państwa są zeświecczonymi pojęciami teologicznymi”, a sama rzeczywistość polityczna odzwierciedla raj bądź piekło. W centrum rosyjskiej tradycyjnej kultury politycznej znajduje się nie polityka, lecz człowiek dążący do przebóstwienia i państwo, które mu to umożliwia. Ani człowiek, ani państwo nie są utożsamiane z rajem lub piekłem. Cele kultury, w jej bizantyjskiej odmianie, były ściśle związane z celami eschatologicznymi i pojmowane jako uniwersalne. Związek kultury z eschatologią nie miał charakteru politycznego czy ekonomicznego. To zagadnienie było przedmiotem sporu Rosji w XIX w. z kulturą europejską. Obrona tradycyjnej kultury rosyjskiej wówczas rozumiana była jako obrona jednostki, społeczeństwa i państwa. Kultura i państwo stanowią nawzajem dla siebie ochronne tarcze, co wymaga istnienia specyficznego stosunku łączącego obie te sfery. Geokultura tworzy kulturowe fundamenty zapewniające spoistość i prawomocność całej przestrzeni imperium, nawet w okresie postimperialnym. Rosja odziedziczyła od Greków przestrzenno-eschatologiczne postrzeganie świata. Nawet Związek Radziecki przyjął na siebie rolę przewodnika w przestrzeni materialistycznego eschatonu. Nie jest to związane z mesjanizmem, lecz z rodzajem kultury, która wypełnia swoją treścią przestrzeń eschatologiczną. Kultura rosyjska stanowi ilustrację faktu, że mieszkańców Rosji historia stawiała często przed zadaniami natury eschatologicznej. Były to jednocześnie te momenty, kiedy geokulturowa wspólnota przybierała nowe polityczne kształty i społeczeństwo borykało się z problemem dopasowania do nowych form politycznych, starając się zachować tożsamość. Analiza dziejów Rosji prowadzi do wniosku, że kryteria i mechanizmy geokulturowe w odniesieniu do przestrzeni geopolitycznej były dominujące. Kultura natomiast związana była z celami eschatologicznymi, których realizacja legitymizowała istnienie państwa.

The disintegration of the Soviet Union and, in fact, the first serious disintegration of the Russian Empire as a cultural space created conditions for testing geocultural processes. These tests require methods other than those used in relation to geopolitics or geoeconomy. Geoculture might often more convincingly explain phenomena occurring in the field of politics, economy and allows to account for political actions, as it was for instance in the case of the Crimea in 2014. Cultural purposes in its Byzantine variant were closely related to eschatological objectives and conceived of as universal. Connection between culture and eschatology was neither political nor economic. This issue was a subject of dispute between Russia and European culture in the nineteenth century. Defense of traditional Russian culture at the time was understood as defense of an individual, society and the state. Culture and the state are protective shields for one another which requires existence of a specific relationship between both the spheres. Geoculture creates cultural foundations to ensure cohesion and legitimacy throughout the empire, even in the post-imperial period. Russia inherited spatial-eschatological view of the world from Greeks. Even the Soviet Union assumed the role of a leader in the materialistic eschaton. It is not associated with messianism but with the type of culture that fills eschatological space with its content. Russian culture is an illustration of the fact that history often puts Russian citizens before eschatological tasks. They were also those moments when the geocultural community took on new political shapes and the society struggled with the problem of adaptation to new political forms trying to keep their identity. The analysis of Russian history leads to the conclusion that criteria and geocultural mechanisms were dominant in relation to geopolitical space. Culture was in turn associated with eschatological objectives, the implementation of which legitimized existence of the state.