Pion kontrwywiadu zagranicznego 1. Zarządu Głównego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (przy Radzie Ministrów) ZSRR w latach 1954–1991 – funkcje, struktury i kadry. Zarys problematyki

W artykule zaprezentowano podstawowe funkcje, modele organizacyjne, strukturę wewnętrzną oraz naczelników pionu kontrwywiadu zagranicznego 1. Zarządu Głównego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (przy Radzie Ministrów) ZSRR w latach 1954–1991. Przez 37 lat radziecki kontrwywiad zagraniczny funkcjonował w ramach struktur wywiadu cywilnego jako: 5. Wydział (od marca do lipca 1954 r.), 14. Wydział (od lipca 1954 do stycznia 1963 r.), Służba nr 2 (od stycznia 1963 do jesieni 1972 r.) oraz Zarząd „K” (od jesieni 1972 do października 1991 r.). W tym czasie pionem kierowało dziewięciu naczelników, z których najdłużej na jego czele stali Władimir Klimkin, Anatolij Kiriejew (po niecałe osiem lat), Oleg Kaługin (niemal siedem lat) oraz Grigorij Grigorienko (łącznie ponad sześć lat). Jednostka należała do najliczniejszych w 1. Zarządzie Głównym KGB. Od końca lat 70. jej centrala liczyła dziesięć wydziałów, w których służyło około 200 oficerów. Kolejnych 500 realizowało zadania z pozycji ponad stu legalnych rezydentur rozmieszczonych na całym świecie. Pion kontrwywiadu zagranicznego, realizując zadania agenturalnego przenikania do obcych służb specjalnych, werbowania i łącznikowania oficerów wywiadu i kontrwywiadu innych państw (zwłaszcza Stanów Zjednoczonych, wiodących krajów NATO, Japonii oraz Chin) oraz wykrywania ewentualnej agentury wewnątrz KGB i GRU, stanowił zarazem najbardziej newralgiczny element całego radzieckiego systemu wywiadowczego.

For 37 years the Foreign Counterintelligence had been existing within the Soviet civil intelligence structures as: 5. Department (from March to July 1954), 14. Department (from July 1954 to January 1963), Service no. 2 (from January 1963 to Autumn 1972) and Directorate „K” (from Autumn 1972 to October 1991). During those years the Unit was headed by nine chiefs, the longest by Vladimir Klimkin, Anatoly Kireyev (almost 8 years each), Oleg Kalugin (almost 7 years) and Grigory Grigorenko (total over 6 years). The Unit was one of the largest in the First Chief Directorate of the KGB. Since the late 1970’s its headquarters consisted of ten divisions, including about 200 officers. Another 500 performed tasks in more than one hundred legal residencies located around the world. Foreign Counterintelligence used to infiltrate foreign services, recruit and liaise between intelligence and counterintelligence officers of other countries (especially the United States, leading NATO countries, Japan and China) and detect possible agents inside the KGB and GRU. At the same time it was the most sensitive part of the Soviet intelligence system.