Wstęp

Najnowszy numer „Edukacji Elementarnej w Teorii i Praktyce” poświęcony jest myśli pedagogicznej Marii Montessori, jednej z najwybitniejszych reformatorek edukacji XX wieku. Koncepcja pedagogiczna M. Montessori, choć opracowana ponad 100 lat temu, zachowuje świeżość, oryginalność i głębię intelektualną, inspirując wciąż nowe pokolenia badaczy, nauczycieli i rodziców. Unikatowy potencjał poznawczy tej koncepcji wynika, jak zauważa Clara Tornar, z połączenia metody naukowej obserwacji pedagogicznej z jej stopniowym rozwojem i doskonaleniem, opartym na rygorystycznie traktowanym wymogu naukowości i związanej z nią racjonalności i obiektywności. M. Montessori postrzegała klasę szkolną jako swoiste „laboratorium psychologiczne”, jednak nie w znaczeniu behawiorystycznym – miejsca, gdzie badacz w starannie kontrolowanych warunkach wprowadza bodziec, starając się wywołać wcześniej zaplanowaną i pożądaną reakcję dziecka. Wręcz przeciwnie, jej wizja laboratorium psychologicznego zbudowana w Casa dei Bambini opierała się na trzech wewnętrznie powiązanych i cyklicznie powtarzanych fazach działania, odzwierciedlających metodologię badania w działaniu (action research): stworzeniu otoczenia przygotowanego do ćwiczenia wolności wyboru – otoczenia, którego zadaniem było wzmacnianie i wyzwalanie swobodnej ekspresji psychologicznych potrzeb, tendencji i zdolności dziecka; systematycznej obserwacji zachowań i reakcji dziecka na stworzone mu warunki działania; oraz na stopniowym przekształcaniu, reorganizowaniu tego otoczenia tak, by coraz lepiej odpowiadało zaobserwowanym potrzebom i możliwościom dziecka, by zawarte w nim bodźce stawały się facylitatorem rozwoju, materiałem do konstruowania własnego potencjału rozwojowego.