Materiały samizdatu i polskiego drugiego obiegu wydawniczego w zbiorach Instytutu Badań Europy Wschodniej przy Uniwersytecie Bremeńskim i ich gromadzenie w latach 80. XX wieku

Artykuł zawiera zarys historii Instytutu Badań Europy Wschodniej przy Uniwersytecie Bremeńskim i charakterystykę jego zbiorów. Placówka została założona w maju 1982 r. pod nazwą Centrum Badawcze Literatury Niezależnej i Ruchów Społecznych w Europie Wschodniej. Pomysłodawcami jej powołania byli czescy dysydenci, którzy zwracali uwagę niemieckim politykom i opinii publicznej na działalność ruchów społecznych i rozwój kultury niezależnej w krajach byłego bloku wschodniego, a przede wszyst kim – na konieczność ich badania i gromadzenia źródeł na ten temat. Instytut w Bremie łączył te dwa zadania od początku swej działalności, zbierając literaturę samizdatu i inne źródła do badań nad opozycją polityczną i kulturą niezależną w krajach tzw. demokracji ludowej. Kolekcje polskich publikacji tzw. drugiego obiegu wydawniczego z lat 1976-1989/90, wciąż kompletowane, obejmują dzisiaj druki zwarte, periodyki, pocztę niezależną, ulotki, plakaty oraz nagrania audio i audiowizualne. Zbiory te, zgromadzone m.in. dzięki aktywnej współpracy instytutu z polskimi emigrantami, obecnie są także uzupełniane materiałami, prywatnymi kolekcjami, przekazywanymi przez Polaków zamieszkałych głównie w Niemczech.

The article briefly describes the aims of Research Centre for Eastern Europe / Forschungsstelle Osteuropa. It was first founded in May 1982 as „The Research Centre for Independent Literature and Social Movements in Eastern Europe at the University of Bremen”. The chief reason for the establishment of the Centre was the proclamation of martial law in Poland. The original idea stemmed from the Czech dissidents, who believed that research institutes should be established to work on the countries within the Soviet sphere of influence, without putting emphasis on the nature of the party and state. The Centre began its work by collecting material on „Samizdat”, testimonies of the political opposition, religious conflicts, and artistic dissent after 1945/53. The Polish collection contains a comprehensive set of volumes of „Second Circulation“,1976-1989/90. There are textual materials: journals of trade union, and „Solidarność“ movement, books published in underground, documents and leaflets, indipendent mail, posters, and audio-visual materials. The Bremer archive owes its success thanks to the participation of emigrants. Their private collections today are particularly important, and unique in their character. Examples for cataloging and archival description are cited.