Własnościowe aspekty partycypacji pracowniczej

Partycypacja pracownicza jest ważną tendencją we współczesnej gospodarce rynkowej. Przybiera ona dwie formy: udziału w kapitale i udziału w zarządzaniu. Pierwsza z nich obejmuje udział w zysku, własność udziałów i opcje na akcje. Partycypacja w zarządzaniu (dotycząca długofalowych celów przedsiębiorstwa i kierunków inwestycji) zinstytucjonalizowana jest w radach pracowniczych, grupach roboczych, komitetach uczestnictwa pracowniczego, jak i w tracących swoją rolę związkach zawodowych. Obie formy partycypacji pracowniczej zostały powołane jako mechanizmy zwiększania zaangażowania i motywacji do pracy załogi przedsiębiorstwa, co można uznać za nowoczesną formę ruchu stosunków międzyludzkich w przemyśle z lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku. Partycypacja kapitałowa pracowników zmienia nie tylko ich relacje dochodowe, ale także pozycje własnościowe. W artykule wyróżnia się dwa rodzaje własności: własność środków produkcji (maszyn, surowców, budynków, kapitału pieniężnego) i siły roboczej. Odmiennie niż w tradycyjnym przedsiębiorstwie, gdzie właścicielami środków produkcji (produkcji, handlu lub usług) są zewnętrzni udziałowcy i menedżerowie, w przedsiębiorstwie partycypacji pracowniczej pojawia się trzeci właściciel: pracownicy jako grupa oddzielona od menedżerów. Ich siła robocza jest częściowo obiektem prywatnej, częściowo kolektywnej własności. Są oni także kolektywnym współwłaścicielem kapitału (środków produkcji) przedsiębiorstwa. Pozostałymi właścicielami są menedżerowie przedsiębiorstwa oraz (w części, nie we wszytkich przypadkach) zewnętrzni udziałowcy. Ta struktura relacji własnościowych tworzy nowy typ organizacji ekonomicznej, który można (prowizorycznie) nazwać partycypacyjnym sposobem produkcji.