Ruszyć masy, odzyskać Polskę… Figura żołnierza-obywatela w polskiej myśli politycznej przed 1945 r.

Artykuł omawia rolę i znaczenie figury żołnierza-obywatela w polskiej myśli politycznej przed 1945 r. Poczynając od jej oświeceniowych i protosocjalistycznych początków, ukazuję jej przemiany w XIX w. (przede wszystkim w okresie międzypowstańczym 1831-1863) oraz reaktywacje po rewolucji 1905-1907 i podczas drugiej wojny światowej. Zasadniczą tezą tekstu jest przeświadczenie, iż żołnierz-obywatel na gruncie polskim cechował się demokratyzmem i miał charakter rewolucyjny. Innymi słowy, jego aktywność miała nie tylko przynieść odzyskanie niepodległości, ale także przekształcić strukturę społeczną w sposób zasadniczy. U podstaw tej koncepcji stała bowiem chęć umasowienia ruchu powstańczego poprzez uwłaszczenie chłopstwa i uczynienie z tej warstwy nowoczesnej wspólnoty politycznej – narodu.

This article discusses the role and significance of the soldier-citizen in polish political thought before 1945. Starting with the Enlightenment and protosocialist origins, I show the changes during the 19th century (mainly during the period between the 1831 and 1863 uprising) and reactivation after the revolution 1905-1907 and during the Second World War. The main thesis of the text is an acknowledgment that thecharacter of soldier-citizen in Poland was both democratic and revolutionary. In other words, his activity was supposed to bring not only Polish independence, but also a fundamental change in the social structure. At the core of this concept was the widening the uprising movement by the enfranchisement of the peasantry and the convertion of this strata to the modern political community - the nation.