Powstanie i początki rozwoju psychoanalitycznej koncepcji symbolu w oparciu o teorię Zygmunta Freuda, Ernesta Jonesa i Melanie Klein

Teza. Celem artykułu jest omówienie początków psychoanalitycznej koncepcji symbolu w oparciu o teorię Zygmunta Freuda, Ernesta Jonesa oraz Melanie Klein i wskazanie na związek psychoanalitycznego i semiotycznego ujęcia symbolu. Omówione koncepcje. Przegląd literatury podążający za historycznym rozwojem koncepcji symbolu, przedstawiający najpierw jej podwaliny w pracach Z. Freuda (Freud, 1900/1996), następnie jej „przestrzenny” rozwój za sprawą E. Jonesa (Jones, 2000), aby na końcu omówić jej interpretację w oparciu o paradygmat relacji z obiektem autorstwa M. Klein (Klein, 1930/2007). Analiza omówionych ujęć w kontekście zbieżności w traktowaniu symbolu, jako współtworzonego przez wewnętrzny świat nieświadomej fantazji jednostki przy jednoczesnym zastosowaniu zdobyczy semiotyki, z gruntu zorientowanej na perspektywę zewnętrznego porządku. Wyniki. Śledzenie rozważań Z. Freuda na temat symbolu pozwala ustalić, jak jego wąska definicja symbolu zyskuje wielowymiarowość za sprawą nieoczywistego rozpoznania, że zasada substytucji ma swoje zastosowanie w języku nieświadomości. Wraz z tym odkryciem Z. Freud wkracza w tzw. szeroką koncepcję symbolu, uwalniając jego interpretację od kulturowych klisz. Koncepcja E. Jonesa podąża za odkryciem Z. Freuda i jednocześnie utrwala związek symbolu z jednostką za sprawą objaśniania go poprzez pryzmat regresji, a także związków krwi, kwestii narodzin i śmierci. Przełomowe wydaje się być ujęcie M. Klein, która podejmuje trudniejszy wątek odkrycia Z. Freuda, a mianowicie problem „milczenia” symbolu, jego związku z tym, co niewyrażone, który udaje jej się rozwikłać za sprawą opisu konfiguracji lęków i pragnień. Wnioski. Przyjrzenie się początkom psychoanalitycznej koncepcji symbolu pozwala uchwycić jego istotę i wykazać jego ścisły związek z problematyką ekspresji, szczególnie zaś mowy i myślenia, ze względu na jego usytuowanie na granicy semiotyki i psychoanalizy.

Thesis. The aim of the paper is to present the origins of a psychoanalytical concept of the symbol, based on the psychoanalytic theory of Sigmund Freud, Ernest Jones and Melanie Klein, which will allow us to indicate connections between the psychoanalytic and semiotic perspectives relating to symbols. Concepts discussed. A review of the literature on the concept of the symbol in its historical development, starting from initial remarks on the symbol in S. Freud’s papers (Freud, 1900/1996), through the recognition of the symbol in its spatial quality in E. Jones’s theory (Jones, 2000), up to the interpretation of the symbol according to the object relation paradigm proposed by M. Klein (Klein, 1930/2007). There is an analysis of these concepts with reference to their comprehension of the symbol as co-created by a unique internal world of unconscious fantasy with the simultaneous employment of semiotic discoveries, which in their very core are oriented to an external, group order perspective. Results. Following S. Freud’s elaboration on the symbol allows us to locate the point when his narrow concept of the symbol gains multidimensionality through unobvious recognition that the rule of substitution can be employed to the language of the unconscious. With that in place, S. Freud enters into a broad concept of the symbol freeing its interpretations from cultural clichés. E. Jones’s concept traces S. Freud’s discoveries, and at the same time strengthens the relation between the symbol and the individual by considering it in the context of regression, blood relations and matters of life and death. M. Klein encounters an even more demanding part of the symbol definition which is its muteness: a peculiar quality of an attack on the external through the inhibition of what is internal. This confrontation leads her to a description of the anxieties and desires which create a dynamic structure disabling the expression of meaning. Conclusions. An analysis of the origins of the psychoanalytical concept of the symbol leads to capturing its essentials and indicating its close linkage to problem of individual expression, especially in the matter of verbal expression and its relation to thinking, as it reveals that the psychoanalytic symbol is placed between the semiotic and psychoanalysis.