Typy zadań polonistycznych kształtujących twórcze myślenie uczniów w perspektywie psychodydaktycznej na przykładzie konkursów Złota Żabka i Złota Żaba

Aim. The aim of the research was to indicate/identify types of Polish language tasks which may support and develop creative thinking in students at the second and third level of education. Methodology. Competition papers from Złota Żabka (competition dedicated for primary school students) and Złota Żaba (middle school edition) in the Polish language constitute the subject of the research. The sentences taken from the 1991-2016 competition papers were analyzed. The classification of tasks from the competition papers was applied and used to identify types of Polish language tasks shaping creative attitudes in students. In the research the findings of Edward Nęcka, a researcher on creativity psychology, on intellectual processes constituting creative thinking (deduction, induction, transformation, metaphorisation, creation of associations, abstract thinking) were used. Results: The analysis of the material has shown that there are a lot of tasks which shape and develop creative thinking in Złota Żabka and Złota Żaba competition papers. The authors of the competitions propose activities which motivate intellectual operations connected with creative thinking and take into account participants’ divergent thinking. The typology of tasks in Złota Żabka and Złota Żaba competition is assumed to be partially also the typology of tasks shaping and developing creative attitudes in students. Conclusions: Education plays a special role in shaping creative thinking which is a disposition that every human possesses at a certain level. Didactic activities (tasks motivating intellectual processes leading to creative thinking, taking into account divergent thinking, containing instructions which evoke positive attitude to the problem being solved) which are planned and thought over may support creative thinking in adolescents.

Cel badań. Celem badania było wskazanie typów zadań polonistycznych, które mogą wspierać i rozwijać twórcze myślenie uczniów na drugim i trzecim etapie edukacyjnym. Metoda. Przedmiot badań stanowiły arkusze konkursów Złota Żabka (konkurs adresowany do uczniów szkoły podstawowej) i Złota Żaba (edycja przeznaczona dla gimnazjalistów) w dziedzinie języka polskiego. Przeanalizowane zostały zadania z konkursów przeprowadzonych od 1991 do 2016 roku. Podczas badania materiału zastosowano klasyfikację zadań pojawiających się w arkuszach i według nich określano typy zadań polonistycznych kształtujących twórcze postawy uczniów. W tym celu posłużono się ustaleniami Edwarda Nęcki, badacza psychologii twórczości, na temat procesów intelektualnych wchodzących w skład twórczego myślenia (dedukcja, indukcja, przekształcanie, metaforyzowanie, dokonywanie skojarzeń, abstrahowanie). Wyniki. Analiza materiału wykazała, że w arkuszach konkursów przedmiotowych Złota Żabka i Złota Żaba znajduje się wiele zadań, które kształtują i rozwijają twórcze myślenie. Autorzy konkursów proponują aktywności, które motywują do uruchomienia operacji intelektualnych związanych z twórczym myśleniem i dopuszczają myślenie dywergencyjne uczestników. Przyjmuje się zatem, że typologia zadań pojawiających się w konkursach Złota Żabka i Złota Żaba stanowi równocześnie typologię, choć niepełną, zadań kształtujących i rozwijających twórcze postawy uczniów. Wnioski. Twórcze myślenie jest dyspozycją naturalną dla każdego człowieka, ale nie każdy korzysta z niej w równym stopniu. Szczególną rolę w jego kształtowaniu odgrywa edukacja. Zaplanowane i przemyślane działania dydaktyczne mogą bowiem wspierać twórcze myślenie dorastających ludzi (m.in. zadania motywujące do uruchomienia procesów intelektualnych prowadzących do twórczego myślenia; dopuszczające myślenie dywergencyjne; zawierające polecenia, które wywołują pozytywne nastawienie do rozwiązania problemu).