Na Zachód i z powrotem. Migracje w kinie polskim w okresie transformacji ustrojowej

Problemem badawczym podjętym w artykule jest wątek polskiej migracji (Polaków wyjeżdżających z Polski i powracających do kraju po latach) uwidoczniony w kinie polskim po 1989 roku. Chcę sobie zadać pytania dotyczące motywów towarzyszących migracji i związanych z tym różnych jej rodzajów (polityczna, ekonomiczna, socjo-cywilizacyjna). Chodzi mi także o tropienie relacji pomiędzy filmem, realną przestrzenią kulturową i jednostkowym doświadczeniem i tożsamością, a przy tym o rozpoznanie różnych strategii reżyserów w podejściu do omawianej problematyki: od wyrażania „tragedii migracji” do euforii związanej z nowymi możliwościami ekonomicznymi i egzystencjalnymi. Zamierzam także podjąć kwestie dotyczące tego, jak narracje migracyjne wyrażają specyfikę polskiej transformacji oraz na ile ujawniają cechy medialnych dyskursów o niej. Przedmiotem analizy są filmy fabularne z lat dziewięćdziesiątych (300 mil do nieba reż. M. Dejczer, 1989; Ostatni prom reż. W. Krzystek, 1989; Przeklęta Ameryka reż. K. Tchórzewski, 1991; Trzy kolory: Biały reż. K. Kieślowski, 1994; Szczęśliwego Nowego Jorku rez. J. Zaorski, 1997, i in.).

The aim of the article is to discuss the way of representing the migration motive in Polish post-communist cinematography. The term ‘Polish post-communist cinematography’ can be defined as the collection of national films created during the political system transformation that corresponds to it. The main research problems shown on the screen are the migration of Poles from Poland and their return after 1989. Motives accompanying migration and its related different kinds (political, economic, socio- civilizational) are of key significance. Tracking the relation between film, real cultural space and unique human experiences, as well as the investigation of different strategies of directors in terms of the discussed issues: from expressing ‘the migration tragedy’ to euphoria connected with new existential possibilities, is what I am concerned with. Moreover, the article includes following issues: how the migratory narratives express the specificity of Polish transformation and to what extent they reveal the characteristics of media discourse about this process. The subjects of analysis are feature films from the mainstream completed after 1989 (300 Miles to Heaven by Maciej Dejczer, 1989; The Last Ferry by Waldemar Krzystek, 1989; Three colours: White by Krzysztof Kieślowski, 1994; Happy New York by Janusz Zaorski, 1997; etc).