New data about chronology of the impact of the Hunyadihalom-Lažňany horizon on Younger Danubian cultures north of the Carpathian Mountains

The subject of this article is connections from Carpathian Basin in the Lublin-Volhynian (LV-C) culture – the first Eneolithic culture in Lesser Poland. Comparative analysis of the pottery from the LV-C child grave no 7 in Książnice (Lesser Poland) points towards the Hunyadihalom-Lažňany horizon as the mainstream source of analogies; and, according to the scheme proposed by Sławomir Kadrow and Anna Zakościelna, the LV-C drew on these analogies at the end of phase III or approx. 3700 –3600 BC (Kadrow, Zakościelna 2000). While, the radiocarbon dating (5180±35BP) dates the grave to approx. 4050 –3940 BC, which according to the scheme proposed by Kadrow and Zakościelna would mean that we are dealing with a feature from phase II. Of extreme importance which influenced the interpretation of the grave were the new data related to absolute chronology of the of the Copper Age in the Carpathian Basin. In the light of new radiocarbon chronology of the Hunyadihalom-Lažňany horizon (ca. 4200 –3800 BC, according Raczky, Siklósi 2013; ca. 4000 –3800 BC according Brummack, Diaconescu 2014), the date of grave 7 from Książnice corresponds well to the ceramic inventory with the characteristics of the Hunyadihalom-Lažňany horizon. The presence of the Hunyadihalom-Lažňany influences in Lesser Poland in the late 5th and 4th millennia BC forces us to pose the questions about their role in the spread of “Chalcolithic” attributes north of the Carpathian Mountains. There is clearer support for the thesis that the new cultural trends, which were expressed by the sepulchral ideology borrowed from the area of the Carpathian Basin emphasizing the elitism of burials, drawing clearer distinctions between the sacred and the profane in the spatial sense, and strongly emphasizing sexual dimorphism, could be to a greater extent the result of the influences of the Hunyadihalom-Lažňany horizon, and not just – as has traditionally been accepted – of the Tiszapolgár and Bodrogkeresztúr cultures.

Przedmiotem niniejszego artykułu są wpływy ugrupowań środkowej epoki miedzi z Kotliny Karpackiej na kulturę lubelsko-wołyńską – pierwszą eneolityczną kulturę w Małopolsce. Analiza porównawcza ceramiki z grobu 7 kultury lubelsko-wołyńskiej z Książnic (Małopolska) wskazuje jako główny nurt analogii horyzont Hunyadihalom-Lažňany, do którego nawiązania wg schematu Sławomira Kadrowa i Anny Zakościelnej, występują w KLW pod koniec fazy III, czyli ok. 3700–3600 BC (Kadrow, Zakościelna 2000). Jednocześnie data radiowęglowa (5180±35BP) dość precyzyjnie umieszcza omawiany zespół na przełomie V i IV tysiąclecia BC, a dokładniej ok. 4050–3940 BC, co wg schematu S. Kadrowa i A. Zakościelnej oznacza, iż mielibyśmy do czynienia z obiektem z fazy II. Niezwykle ważnym czynnikiem, który wpłynął na interpretację omawianego grobu okazały się nowe dane dotyczące chronologii absolutnej epoki miedzi w Kotlinie Karpackiej. W świetle nowej chronologii radiowęglowej horyzontu Hunyadihalom-Lažňany w Kotlinie Karpackiej (ok. 4200 – 3800 BC wg Raczky, Siklósi 2013; ok. 4000 – 3800 BC wg Brummack, Diaconescu 2014), data z grobu 7 z Książnic dobrze współgra z inwentarzem ceramicznym o cechach horyzontu Hunyadihalom-Lažňany. Obecność wpływów Hunyadihalom-Lažňany w Małopolsce na przełomie V i IV tysiąclecia BC zmusza do postawienia pytań o ich znaczenie w rozprzestrzenianiu się atrybutów „epoki miedzi” na północ od Karpat. Coraz wyraźniej rysuje się teza, że nowe trendy kulturowe, których wyrazem była zapożyczona z terenu Kotliny Karpackiej ideologia sepulkralna podkreślająca elitaryzm pochówków, wyodrębniająca sacrum i profanum w sensie przestrzennym, oraz silnie akcentująca dymorfizm płciowy, mogły być w większym stopniu wynikiem oddziaływań horyzontu Hunyadihalom- -Lažňany, a nie tylko, jak tradycyjnie zakładano, kultur Tiszapolgár i Bodrogkeresztúr.