The author of this article discusses the first period of functioning of one of the more significant
social publishing foundations in Galicia, namely Macierz Polska in Lvov. Established in
1882 on the initiative of Jozef Ignacy Kraszewski, for the next eleven years it operated with
Antoni Malecki, literature historian and retired professor of the Lvov University as its president.
At that time more than 60 publication appeared, which might not have been an impressive number
but statutory limitations, difficulties with obtaining valuable and original works – which was
strongly insisted on – peasants’ reading needs not quite awoken yet, greatly influenced this fact.
The Lvov foundation since its beginnings attempted to combine two goals, namely the practicalpragmatic
one and the religious -national one. The former was realized by means of publishing
works allowing to modernize farms, increase their incomes, facilitate the use of technologicalcivilizational
achievements. The latter allowed to widen the viewpoint of the peasant reader onto
the issues of the national community, its past and other factors uniting the nation such as religion
and language. The fact that the foundation was managed by a literature historian and medieval
researcher influenced the profile of publications. One third of the offer constituted historic
and historic-religious readings being of mostly biographical character. Relatively easy for less
educated receiver, they made their readers acquainted with the greatest Polish monarchs and
leaders (Kazimierz the Great, Jadwiga Angevin, Wladyslaw Jagiello, Stanislaw Zolkiewski,
Jan Tarnowski, Stefan Czarniecki, Jan Sobieski, Stanislaw August Poniatowski, Tadeusz Kosciuszko)
and saints (st. Wojciech, st. Kinga, st. Brunon, st. Jan Kanty). Efforts were made to reach
for heroes representative for various historic periods. Old, complete elaborations of Polish history
written by Izabela Czartoryska and Wladyslw Ludwik Anczyc were also reprinted. The
publishing programme also included works presenting selected persons and events from the
world history. Masterpieces of national literature were represented by Pan Tadeusz by Adam
Mickiewicz and Piesn ziemi naszej by Wincenty Pol. Press titles issued by Macierz Polska were
“Niedziela” (“Sunday”), “Kalendarz MP” (“MP Calendar”) and subsided ”Gospodarz Wiejski”
(“Country Farmer”). Although they gained a certain numer of permanent subscribers, among
which the majority we the peasants, they fought for survival.
Autorka omawia w artykule pierwszy okres funkcjonowania jednej z ważniejszych społecznych
fundacji wydawniczych w Galicji, jaką była Macierz Polska we Lwowie. Założona
w 1882 r. z inicjatywy Józefa Ignacego Kraszewskiego, przez kolejnych jedenaście lat działała
pod prezesurą emerytowanego profesora Uniwersytetu Lwowskiego, Antoniego Małeckiego.
W tym czasie ukazało się ponad 60 publikacji, co nie było liczbą imponującą, ale ograniczenia
statutowe, trudności z pozyskiwaniem wartościowych i oryginalnych opracowań, słabo jeszcze
rozbudzone potrzeby czytelnicze wśród włościan miały na to przemożny wpływ. Lwowska
fundacja usiłowała godzić cel praktyczno-pragmatyczny z religijno-narodowym. Pierwszy
realizowano przez wydawanie prac pozwalających unowocześniać wiejskie gospodarstwa,
zwiększać ich dochodowość, ułatwić korzystanie ze zdobyczy techniczno-cywilizacyjnych.
W drugim chodziło o rozszerzanie światopoglądu chłopskiego czytelnika o sprawy narodowej
wspólnoty, jej przeszłości oraz innych czynników spajających naród, takich jak religia i język.
Kierowanie Macierzą Polską przez historyka literatury i mediewistę nie pozostawało bez wpływu
na profil wydawnictw. Stanowiące trzecią część oferty prace historyczne oraz historycznoreligijne
miały głównie charakter biograficzny. Atrakcyjne dla słabiej wykształconych odbiorców,
zapoznawały czytelników z największymi polskimi władcami, wodzami, świętymi. Sięgano
do bohaterów reprezentatywnych dla różnych okresów historycznych. Wydano też całościowe
opracowania dziejów Polski pióra Izabeli Czartoryskiej i Władysława Ludwika Anczyca. Do
programu wydawniczego włączono również dziełka prezentujące wybrane postaci i wydarzenia
z historii powszechnej. Narodową literaturę reprezentowały Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
oraz Pieśń o ziemi naszej Wincentego Pola. Tytuły prasowe: „Niedziela”, „Kalendarz MP”, oraz
subwencjonowany „Gospodarz Wiejski” zdobyły sobie pewną liczbę stałych prenumeratorów,
wśród których przeważali włościanie, ale faktycznie walczyły o przetrwanie. Jakkolwiek warunki
dla realizacji inicjatyw obliczonych na podnoszenie poziomu kultury umysłowej niższych
kręgów społeczeństwa Galicji wschodniej nie były łatwe, kierującym Macierzą udało się niemało
osiągnąć. Było to możliwe nie tylko dzięki zaangażowaniu uczonych i społeczników, ale
i finansowemu wsparciu otrzymywanemu od Sejmu Krajowego i Rady Miasta Lwowa.
