Dominia jako semiperyferia politycznej struktury imperium brytyjskiego.

W teorii światowego systemu gospodarczego Immanuel Wallerstein formułuje trzy podstawowe założenia, które stanowią bazę dla proponowanego przezeń geoekonomicznego podziału współczesnego świata: • Relacje ekonomiczne i polityczne między różnymi regionami świata oparte są na podziale na rdzeń (centrum), peryferie i semiperyferie; • Istnienie peryferii jest niezbędne dla istnienia rdzenia; • Istnienie semiperyferii jest wystarczającą nagrodą dla ich mieszkańców i dlatego odczuwają oni wspólnotę interesów z rdzeniem. • Próba zastosowania zaproponowanej przez Wallersteina siatki pojęciowej dla opisu struktury politycznej Imperium Brytyjskiego skutkuje wnioskami następującej treści: istotnie możliwe jest wyodrębnienie w brytyjskiej strukturze imperialnej elementów wymienianych przez Wallersteina jako konstytuujące strukturę geoekonomiczną określonego systemu. W Imperium Brytyjskim pierwszej połowy XX w. wyraźnie daje się wyodrębnić centrum (Anglia, czy też szerzej – Wielka Brytania), semiperyferie (dominia brytyjskie: Kanada, Australia i Nowa Zelandia) oraz peryferie (posiadłości afrykańskie, dalekowschodnie i inne). Również i druga teza Wallersteina znajduje swoje potwierdzenie w zaobserwowanych faktach: istnienie peryferii – czyli kolonii – istotnie było w realiach imperialnych niezbędne dla przetrwania rdzenia. Poważne trudności pojawiają się dopiero przy próbie dopasowania trzeciej z tez Wallersteina do obrazu Imperium Brytyjskiego. Można zaryzykować wręcz twierdzenie przeciwne do tej trzeciej tezy: to właśnie fakt, że pewne kraje wchodzące w skład Imperium cieszyły się na różnych etapach jego rozwoju statusem semiperyferiów sprawił, że kraje te prędzej lub później wyłamywały się z jednolitej struktury politycznej Imperium Brytyjskiego. Niniejszy artykuł, konfrontując tezy Wallersteina z brytyjską imperialną rzeczywistością, analizuje zarazem proces, w wyniku którego z jednolitego organizmu politycznego brytyjskiego Imperium wyodrębniły się inne podmioty stosunków międzynarodowych – quasi-niezależne jednostki państwowe: dominia brytyjskie.

In his theory of world economic systems Immanuel Wallerstein formulates three basic statements which constitute the basis for his proposition concerning the geoeconomic division of the contemporary world: • The economic and political relations which exist between the various world regions are based on a division into the core (the center), the periphery and the semi-periphery; • The existence of a periphery is essential for the existence of the core; • The existence of a semi-periphery is a sufficient reward for its inhabitants and that is why they feel connected, by their common interests, with the core. The attempt to apply Wallerstein’s terminology for the purposes of the description of the British Empire’s political structure results in the following conclusions: indeed, it is possible to distinguish in the British imperial structure the elements named by Wallerstein as the constitutive elements for a given geoeconomic system. In the British Empire of the first half of the 20th century the division into the core (England or, to accept the wider point of view, Great Britain), the semi-periphery (the British dominions: Canada, Australia and New Zealand) and the periphery (the African and Middle Eastern dependencies as well as other overseas territories) is clearly seen. Also, the second statement of Wallerstein finds its corroboration in the factography: the existence of a periphery – meaning: the colonies – was indeed essential for the continuous existence of the core in imperial reality. Only the third of Wallerstein’s statements presents some substantial problems when trying to match a general structural relation described by Wallerstein to the particular case of the British Empire. We can even risk a hypothesis which is contradictory to Wallerstein’s: the fact that certain countries comprising the British Empire were given the status of semi-periphery later compelled those countries to break away from the political structure of the British Empire. This article, while confronting Wallerstein’s generalizations with British imperial reality, also concentrates on an analysis of the process which ultimately led to the dissolution of the solid imperial political structure. The final stage of this process was marked by a new group of actors entering the international relations domain: the quasi-independent British dominions.