From the studies on ‘degenerate art’ twenty years after the Washington conference. Szczecin’s case (Museum Der Stadt Stettin)

On 5 August 1937, fulfilling the orders of the Chairman of the Reich Chamber of Fine Arts (Reichskammer der bildenden Künste), a confiscation committee showed up at the City Museum in Stettin, and demanded to be presented by the Director of the institution the Museum’s collection in view of ‘degenerate art’. While ‘hunting’ for the Avant-garde and ‘purging museums’, the Nazis confiscated works that represented, e.g. Expressionism, Cubism, Bauhaus Constructivism, pieces manifesting the aesthetics of the New Objectivity, as well as other socially and politically ‘suspicious’ art works from the late Belle Époque, WWI, German Revolution of 1918–1919, or from Weimer Republic Modernism of the 1920s and 30s. The infamous Munich ‘Entartete Kunst’ Exhibition turned into a travelling propaganda display, presented in different variants at different venues. A three-week show (11 Jan.–5 Feb. 1939) was also held in Stettin, in the Landeshaus building (today housing the Municipality of Szczecin). Provenance studies: biographies of the existing works, often relocated, destroyed, or considered to have been lost, constitute an interesting input into the challenging chapter on German and European Avant-garde, Szczecin museology, and on Pomerania art collections. Side by side with the artists, it was museologists and art dealers who cocreated this Pomeranian history of art. The Szczecin State Archive contains a set of files related to ‘degenerate art’, revealing the mechanisms and the course of the ‘museum purge’ at the Stettin Stadtmuseum. The archival records of the National Museum in Szczecin feature fragments of inventory ledgers as well as books of acquisitions, which provide a particularly precious source of knowledge. The published catalogue of the works of ‘degenerate art’ from the Museum’s collections covering 1081 items has been created on the grounds of the above-mentioned archival records, for the first time juxtaposed, and cross-checked. The mutually matching traces of information from Polish and German archives constitute a good departure point for further more thorough studies.

Zgodnie z poleceniem prezesa Izby Sztuk Pięknych Rzeszy (Reichskammer der bildenden Künste), 5 sierpnia 1937 r. w Muzeum Miejskim w Szczecinie zjawiła się komisja konfiskacyjna, która poleciła dyrektorowi instytucji przedstawić sobie zbiory muzealne do sprawdzenia pod kątem dzieł „sztuki zwyrodniałej”. Podczas „polowania” na awangardę i akcji „oczyszczania muzeów” łupem nazistów padły dzieła obejmujące m.in. ekspresjonizm, kubizm, bauhausowski konstruktywizm, reprezentujące estetykę Nowej Rzeczowości oraz inne społecznie i politycznie „podejrzane” dzieła ze schyłku belle époque, okresu Wielkiej Wojny, rewolucji listopadowej czy moderny Republiki Weimarskiej lat 20. i 30. Słynna monachijska wystawa „Entartete Kunst” przekształciła się w propagandową, wędrowną ekspozycję, prezentowaną w rozmaitych wariantach w różnych miejscach. Trzytygodniowy pokaz (11.01–5.02.1939) odbył się także w Stettinie, w gmachu Landeshausu (obecnie Urzędu Miasta Szczecina). Studia proweniencyjne – biografie dzieł istniejących, często przemieszczonych, zniszczonych lub uznanych za zaginione – stanowią interesujący przyczynek do trudnego rozdziału historii niemieckiej i europejskiej awangardy, szczecińskiego muzealnictwa oraz pomorskich zbiorów sztuki. Obok artystów tę pomorską historię współtworzyli muzealnicy i marszandzi. W Archiwum Państwowym w Szczecinie zachował się zespół akt dotyczący „sztuki zwyrodniałej”, ujawniający mechanizmy działania oraz przebieg akcji „oczyszczania muzeów” w odniesieniu do dzieł ze zbiorów szczecińskiego Stadtmuseum. W zasobach archiwalnych Muzeum Narodowego w Szczecinie fragmentarycznie zachowały się dawne księgi inwentarzowe oraz księgi wpływów, które stanowią szczególnie cenne źródło wiedzy. Opublikowany katalog dzieł „sztuki zwyrodniałej” ze zbiorów tego muzeum, obejmujący 1081 pozycji katalogowych, powstał na podstawie – po raz pierwszy zestawionych ze sobą i „krzyżowo” zweryfikowanych – archiwaliów wspomnianych już polskich i niemieckich zasobów. Wzajemnie dopełniające się ślady informacji z polskich i niemieckich archiwów stanowią punkt wyjścia do dalszych szczegółowych studiów.