W 2019 r. wydana została przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów wespół z Państwowym Instytutem Wydawniczym – jako pierwszy tom serii Pomniki muzealnictwa polskiego – książka Mieczysława Tretera z 1917 r. zatytułowana Muzea współczesne. Studium to składa się z dwu części opublikowanych pierwotnie w wydawanym przez niego w Kijowie „Muzeum Polskim”, efemerycznym czasopiśmie związanym z Towarzystwem Opieki nad Zabytkami Przeszłości, działającym głównie w Królestwie Polskim, ale mającym swoje liczne oddziały w polskich skupiskach na terenie całej Rosji. Część pierwszą o charakterze teoretycznym otwiera autor syntetyczną prezentacją genezy instytucji muzeum (także na ziemiach Rzeczypospolitej), następnie dokonuje próby jej analizy pod względem charakteru i zakresu jej działalności kolekcjonerskiej i ekspozycyjnej, kategoryzacji wedle typowych dla niej obszarów merytorycznych, chronologicznych i terytorialnych (muzea ogólnoprzyrodnicze i ogólnohistoryczne, a także technologiczne, etnograficzne, historyczno-społeczne i historyczno-artystyczne), zastanawia się również nad problematyką: muzealnej wystawy, zarządzania, muzealnego budynku. Misją muzeów nie jest wedle Tretera dostarczanie prostej rozrywki, ani też tworzenie autonomicznego piękna (przestrzeń sztuki), ma ona natomiast charakter ściśle naukowy, służący nauce i jej popularyzacji, poprzez to jednak muzea stają się elitarne – służąc głównie nauce, nie mogą każdego laika bawić i upajać, nie są też wcale, jako takie, dziełami sztuki, do których można by stosować czysto estetyczne kryteria. Drugą część studium Tretera stanowi obszerny szkic sytuacji polskich muzeów w przededniu I wojny światowej, niejako w cieniu pierwszego zjazdu muzeologów polskich i w perspektywie „świata muzealnego” II Rzeczpospolitej. Jest to zarys monografii polskich muzeów, swego rodzaju raport o ich stanie na rok 1914, z pewnymi odniesieniami do lat późniejszych. Poprzez to natomiast staje się niejako zamknięciem pierwszego okresu ich dziejów – co autor pisząc swoje studium, mógł oczywiście jedynie przeczuwać.
In 2019, the National Institute for Museums and Public Collections in cooperation with the Państwowy Instytut Wydawniczy published the 1917 book by Mieczysław Treter titled Contemporary Museums as the first volume in the Monuments of Polish Museology Series. The study consists of two parts originally released in ‘Muzeum Polskie’ published by Treter in Kiev; it was an ephemeral periodical associated with the Society for the Protection of Monuments of the Past, active predominantly in the Kingdom of Poland, but also boasting numerous branches in Polish communities throughout Russia. The Author opens the first part of a theoretical format with a synthesized presentation of the genesis of the museum institution (also on the territory of the Polish-Lithuanian Commonwealth), to later follow to its analysis in view of its collecting and displaying character, classification according to the typical factual areas it covers, chronology, and territory (general natural history museums, general history ones, technological ones, ethnographic ones, historical-social ones, historical-artistic ones); moreover, he tackles questions like a museum exhibition, management, a museum building. In Treter’s view the museum’s mission is not to provide simple entertainment, neither is it to create autonomous beauty (realm of art), but it is of a strictly scientific character, meant to serve science and its promotion, though through this museums become elitist: by serving mainly science, they cannot provide entertainment and excitement to every amateur, neither are they, as such, works of art to which purely aesthetical criteria could be applied. The second part of Treter’s study is an extensive outline of the situation of Polish museums on the eve of WWI, in a way overshadowed by the first congress of Polish museologists, and in the perspective of the ‘museum world’ of the Second Polish Republic. It is an outline for the monograph on Polish museums, a kind of a report on their condition as in 1914 with some references to later years. Through this it becomes as if a closure of the first period of their history, which the Author, when involved in writing his study, could obviously only instinctively anticipate.
