The Polish Committee’s of National Liberation policy towards museums

Po II wojnie światowej w Polsce muzealnictwo miało podlegać i służyć polityce państwa. Nowa władza miała za zadanie kształtować i kreować świadomość obywateli zgodnie z ideologią stalinizmu. 21 lipca 1944 r. w Moskwie, pod patronatem Józefa Stalina, powołany został Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Od 1 sierpnia 1944 r. jego siedziba, w tym również Resortu Kultury i Sztuki, znajdowała się w Lublinie. Artykuł porusza kwestie kształtowania się muzealnictwa w okresie od 21 lipca 1944 r. do końca grudnia 1944 r. na tzw. ziemiach wyzwolonych. W tym okresie rozpoczęto tworzenie nowych placówek (np. Muzeum na Majdanku), jak i wznawiano działalność instytucji istniejących przed II wojną światową, takich jak Muzeum Lubelskie czy Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. Muzea w 1944 r. borykały się z wieloma problemami, były to m.in. zniszczenia wojenne, grabieże dokonywane przez stacjonujące na tych ziemiach wojsko ludowe, braki finansowe, czy niedobory kadrowe. Problemy z zatrudnianiem fachowców muzealników wynikały głównie z ówczesnej polityki PKWN, który w instytucjach kultury obsadzał na stanowiskach przeważnie pracowników zajmujących się działalnością propagandową. Nie bez znaczenia dla kwestii muzealnictwa była zapoczątkowana w 1944 r. reforma rolna, podczas której z rozparcelowywanych majątków ziemskich konfiskowano dzieła sztuki przekazując je m.in. do muzeów. Działania te były uzasadnione jedynie ideologicznie, ale – w ocenie historycznej – pozostały niesprawiedliwymi, wątpliwymi moralnie szykanami wobec grup społeczeństwa postrzeganych jako „obszarnicy”. Materiałami źródłowymi przy postawaniu artykułu były sprawozdania PKWN oraz Wydziałów Kultury Urzędów Wojewódzkich (lubelskiego, rzeszowskiego, białostockiego i warszawskiego), znajdujące się w Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

After World War II museums in Poland were bound to serve political purposes. The aim of new government was to shape citizens’ awareness according to the Stalinist ideology. 21 July 1944, the Polish Committee of National Liberation (further PKWN) was created in Moscow under the patronage of Joseph Stalin. From 1 August 1944, it was located in Lublin together with its Arts and Culture Department. The period from 21 July 1944 to the end of December 1944 on the so-called liberated territories is discussed herein in the context of museums’ formation. It was the time when new institutions were created (e.g. Museum of Majdanek Concentration Camp) and those existing prior to WWII were re-established, such as the Lublin Museum or the National Museum of Przemyśl. In 1944, museums were facing many problems, inter alia, war damages, plunder by the People’s Army that quartered here, financial difficulties, personnel shortage. The lack of professionals in museums was the result of the PKWN strategy at the time, which first of all required propaganda specialists in culture institutions. The land reform initiated in 1944 affected museums to some extent; they were receiving works of art which had been confiscated from parcelled out landed properties. The only reason for it was the ideological one, however – from the historical point of view – they are regarded as unjust and immoral persecution and harassment against groups of society held by the communists in contempt, i.e. landowners. Sources on which the article has been based: reports of the PKWN and Culture Divisions of Regional Offices (Lublin, Rzeszów, Białystok, and Warsaw), which are in the possession of the Archives of Modern History Records (Archiwum Akt Nowych) in Warsaw.