Kiedyś zaplanowałam może jeszcze pouczyć się trochę… aspiracje edukacyjne a ich realizacja w narracjach wielodzietnych ubogich kobiet

artykule podjęto problematykę edukacji i aspiracji edukacyjnych wielodzietnych ubogich kobiet. Empiryczną podstawę opracowania stanowią cząstkowe wyniki badań jakościowych zrealizowanych w latach 2013-14 i w 2017 roku w rodzinach wspieranych przez instytucjonalną pomoc społeczną. Główny nurt analiz koncentruje się wokół zagadnień autoidentyfikacji aspiracyjnych badanych (w większości słabo wykształconych i funkcjonujących poza rynkiem pracy) oraz tych wypowiedzi, które dotyczą ich stosunku do edukacji. Zarówno formułowane przez matki autoprezentacje, jak i pozostałe fragmenty wywiadów pozwalają odpowiedzieć na pytanie, jak postrzegają one własną sytuację i jak definiują swoje aktualne i potencjalne aktywności edukacyjne – zwłaszcza w kontekście doświadczanego niedostatku (w tym przypadku istotne jest oddziaływanie wprowadzonego w 2016 r. programu „Rodzina 500 plus”) oraz własnej wielodzietności i związanych z nią obowiązków. Wyraźna – zwłaszcza w I etapie badań – obecność wątków edukacyjnych w narracjach badanych wskazuje, że ten rodzaj aktywności jest deklaratywnie istotny dla części matek. Powrót do badanych rodzin po kilku latach pozwala poszerzyć i zobiektywizować wnioskowanie oraz oszacować, na ile zgłaszane przez badane aspiracje edukacyjne są urzeczywistniane (i przekładają się na konkretne działania), na ile zaś są jedynie wyuczonymi, niemal recytowanymi odpowiedziami, które stanowią rodzaj ochrony przed spojrzeniem na siebie jak na jednostkę ubogą i niewykształconą, a w konsekwencji (z)marginalizowaną czy wykluczoną społecznie. Teoretyczno-metodologiczną podstawę prezentowanych analiz stanowią prace z zakresu socjologii ubóstwa, socjologicznych teorii tożsamości oraz metodologii teorii ugruntowanej.

The article discusses the issues of education and educational aspirations among indigent women with many children. Partial results of qualitative research carried out in 2013-14 and in 2017 on families supported by institutional social assistance were used as the empirical basis of this paper. The analysis mainly focuses on the aspirational self-identification of the respondents (mostly poorly educated and functioning outside the labour market) and their attitudes towards education. Both the mothers’ self-presentations and other fragments of their interviews make it possible to determine how they perceive their own situation and how they define their current and potential educational activities – especially in the context of deficiencies they experience (here the impact of the “Family 500 plus” programme introduced in 2016 is essential), their large families and family responsibilities. A clear – especially in the first stage of the research – presence of educational threads in the narratives of the respondents indicates that this type of activity is declaratively significant for some mothers. Returning to the surveyed families after a few years allows the author to broaden and objectify the reasoning and estimate how the respondents’ educational aspirations are realised (and turned into specific activities), and to what extent they are just learned, almost recited answers which are to protect the woman from perceiving herself as poor, uneducated and consequently marginalized or socially excluded. Studies into the sociology of poverty, sociological theories of identity and grounded theory methodology are the theoretical and methodological basis of the presented analyses.