Wychowanie do nieposłuszeństwa. O roli filozofii i etyki w polskiej szkole

This paper concentrates on several issues, which relate to philosophical and ethical education in Poland. The article focuses both on objectives connected with philosophical education in Poland, as well as the issue of ideology in educational process. Particularly, the analysis concerns the priorities in philosophical education and the question of status of ethics in the Polish school. The idea of ideology in education is discussed in accordance with two crucial issues. The first of these is the sole possibility of education without the element of ideology. The second is the question of the impact of ideology on the educational process. Is the idea of ideology in philosophical education inadequate? The conclusion is formulated in accordance with the Socratic approach to philosophy, as well as the philosophical ideas of such social researchers as Pierre Bourdieu and Ernesto Laclau. Though the complete exclusion of the ideological context from the educational process seems impossible, philosophical education enables us to see the limitations of human nature and the unrevealed areas of human knowledge. The role of philosophy and ethics in school education is to inspire and to motivate, to increase self-knowledge and to create self-identity. As a result, students are able to develop in individual, social and political spheres of life.

Artykuł koncentruje się na kilku istotnych zagadnieniach powiązanych z nauczaniem filozofii i etyki w Polsce. Problematyka obejmuje zarówno określenie celu edukacji filozoficznej, jak i kwestię ideologizacji nauczania w zakresie kształcenia szkolnego. Szczegółowe rozważania dotyczą określenia priorytetów edukacji filozoficznej oraz statusu etyki jako przedmiotu szkolnego. Kwestia ideologizacji nauczania rozważana jest w nawiązaniu do dwóch zasadniczych problemów. Pierwszym z nich jest możliwość wychowania młodego pokolenia w duchu wolności od ideologii. Drugim pytaniem jest to, czy ideologizacja w nauczaniu filozofii musi być z konieczności postrzegana jako niepożądana tendencja w polskim systemie edukacyjnym. Wnioski sformułowane zostają w oparciu o koncepcję Sokratesa oraz teorie filozoficzne takich myślicieli społecznych, jak Pierre Bourdieu i Ernesto Laclau. Chociaż całkowite wyeliminowanie przekazu ideologicznego z procesu edukacyjnego wydaje się niemożliwe, to edukacja filozoficzna umożliwia dostrzeżenie własnych ograniczeń i „przemilczanych” obszarów refleksji. Rolą filozofii i etyki w szkole jest dostarczenie motywacji do samowiedzy i samookreślenia. Dzięki temu możliwy jest rozwój młodego człowieka na poziomie osobistym, społecznym i politycznym.