Teleologia encykliki "Veritatis Splendor" św. Jana Pawła II w świetle "Summy Teologii" św. Tomasza z Akwinu (I−II, q. 18, a. 6)

Celem artykułu jest przedstawienie nauczania Kościoła jako wykraczającego poza błędny i rozłączny podział etyki na deontologię i teleologię. Autor przypomina szerokie tło przemian kulturowych, które towarzyszyły kontrowersjom wokół encykliki bł. Pawła VI "Humanae vitae". Teologiczna kontestacja nauczania Magisterium była powodem napisania przez św. Jana Pawła II encykliki "Veritatis splendor". Papież rozwiewa doktrynalne wątpliwości zasiane przez proporcjonalistów, przedstawiając im niezwykle przemyślaną i tradycyjną koncepcję źródeł moralności. Wychodząc od priorytetu celowości ludzkiego działania Papież podkreślił wagę przedmiotu czynu. Dla moralnego dobra ludzkiego czynu konieczne jest jego podwójne właściwe odniesienie: wertykalnie do celu ostatecznego, czyli Boga, oraz horyzontalnie wobec człowieka poprzez przedmiotową zgodność działania z ludzkim dobrem. Papieskie rozważania zostają uzupełnione komentarzem do "Summy Teologii" św. Tomasza, który w analogiczny sposób przedstawia źródła moralności ludzkiego czynu. Rozróżniając wewnętrzny i zewnętrzny akt woli (poprzez współpracę woli z innymi władzami), św. Tomasz pokazuje właściwe źródła moralności każdego z tych aktów. W pierwszym przypadku jest to właściwy przedmiot woli, który jest tożsamy z dobrem; natomiast w drugim – konieczny jest ponadto właściwy przedmiot innych władz. Właściwa antropologia przywraca fundament pod adekwatne rozumienie zarówno prawa naturalnego, jak i potrzebę etyki cnót, która okazuje się wielką praktyczną pomocą dla człowieka w drodze do właściwej mu doskonałości. Przedstawione podstawowe prawdy nauczane od lat przez Magisterium o tyle domagają się przypomnienia, że współczesna dominująca kultura wytrwale dekonstruuje racjonalny porządek tego nauczania czyniąc zeń karykaturę. Papieskie analizy pozwalają oczyścić etyczne kryteria rozeznawania dobra i zła, przypominając o zaproszeniu do piękna teologalnego życia w Chrystusie. Umożliwia ono zdrowy krytyczny osąd konkretnych sytuacji, jak również możliwość uniknięcia rozpowszechnionych współcześnie błędów i wynikającego z nich kryzysu tożsamości.

This article presents the teaching of the Church in the encyclical letter "Veritats splendor" as standing against the erroneous opposition of deontological and teleological ethical considerations. The author recalls the background of cultural change at the time of the encyclical letter "Humanae vitae", written by the Blessed Pope Paul VI. The theological controversies contesting this magisterial teaching led Pope Saint John Paul II to compose the encyclical letter "Veritatis splendor". John Paul dismisses various doctrinal doubts arising from the proposals of proportionalist thinkers and sets out an unusually well elaborated and traditional concept of the sources of moral acts. He stresses the priority of the role of teleology in human agency and, in this way especially, reaffirms the role of the object of a moral act. The Pope highlights the necessity of two simultaneous aspects of goodness in a moral act: a vertical one of relation with the ultimate end, that is, God, and a horizontal one in relation to man, expressed in proper relationships of the object of a moral act to human goods. The papal analysis is complemented by a reference to Saint Thomas Aquinas, who presents in an analogical way the sources of human moral acts. Aquinas shows the distinction between the interior act of the will and its exterior act, i.e. the cooperation of the human will with other human powers. Aquinas shows the proper sources of morality of these two kinds of act: in the former, right intention is necessary, which identifies itself with the proper object of the will and its end. In the latter, one needs to consider also the proper object of the act, and thus the circumstances surrounding the act, in determining the act’s moral goodness. A proper anthropological foundation leads to a proper understanding of natural law, and the need for virtue ethics, which can lead mankind in a practical way to its own fulfillment. The basic truths of Magisterial teaching, presented here, are needed in the context of a dominant contemporary culture that systematically deconstructs any rational order and replaces it with a caricature. The Magisterial voice provides an important criterion of discernment between good and evil, guiding the faithful to the beauty of a moral life in Christ, giving them the possibility of sound moral judgment and steering them away from the most common errors and the growing crisis of identity that stems from them.