Człowieczeństwo jako (nie)zbędna kategoria refleksji pedagogicznej? O ponowoczesnym kryzysie teorii wychowania w obliczu wyzwania trans- i posthumanizmu

W niniejszym artykule spróbuję przedstawić powód pojawienia się kryzysu teorii pedagogicznej w ponowoczesności oraz zaproponuję sposób jego przezwyciężenia. Będę argumentował, iż główny powód owego kryzysu ponowoczesnego wynika z jego kluczowej przesłanki, jaką jest „śmierć człowieka”. Zakwestionowanie człowieczeństwa jako uniwersalnie obowiązującej normy społecznej otworzyło przed praktyką wychowawczo-edukacyjną szerszy horyzont pluralizmu kulturowego. Jednocześnie pedagogika w ten właśnie sposób straciła swój najważniejszy punkt odniesienia, jakim jest ideał wychowawczy w postaci filozoficznie ugruntowanego obrazu człowieka. Ten kierunek rozwoju spowodował, że refleksja nad wychowaniem straciła współcześnie swoje filozoficzne korzenie na rzecz sofistycznie rozumianego konwencjonalizmu, co z kolei uniemożliwia powstanie ponowoczesnej teorii pedagogicznej. Możliwości przezwyciężenia tej trudnej sytuacji płyną z dwóch prądów filozoficzno-naukowych: transhumanizmu i krytycznego posthumanizmu. Będę argumentował, iż tylko ten drugi nurt może być traktowany jako obiecujący punkt widzenia, który mógłby ponownie połączyć myśl pedagogiczną z filozofią bez utraty uzyskanego w ponowoczesności pluralizmu kulturowego. To właśnie na gruncie posthumanizmu, jak będę chciał przekonać, pojawia się szansa stworzenia ponowoczesnej teorii wychowania.

In the present article I will try to show the reasons for the emerging crisis of pedagogical theory in postmodernity and propose a way of overcoming it. I will argue that the main reason of this postmodern crisis results from its key premise, which is the “death of man”. Throwing into question humanity as a universally obligating social norm opened a brighter view of cultural pluralism for educational praxis. However, in this way pedagogy lost its most crucial reference point which is the educational ideal in the form of a philosophically grounded image of man. This development resulted in the loss of pedagogy’s philosophical roots in favor sophistically understood conventionalism, which in turn indispose the rise of a postmodern pedagogical theory. Possibilities of overcoming this complex situation come two current philosophical-scientifi c movements: transhumanism and critical posthumanism. I will argue that only the latter promises the reconnection of pedagogy with philosophy without forfeiting the cultural pluralism achieved in postmodernity. On the posthuman ground, as I will argue, we find a chance to finally develop a postmodern theory of pedagogy.