O osobliwościach kulturowo uwarunkowanych uniwersaliów psychologicznych

Artykuł odwołuje się do ustaleń psychologii, zwłaszcza eksperymentalnej psychologii społecznej, jak też socjologii i antropologii kulturowej. Zarysowuje i ilustruje na wybranych przykładach osobliwości uniwersaliów psychologicznych pozbawionych umocowania biologicznego. Jak się argumentuje, są one wytworami przydatności atrybutów lub mechanizmów psychicznych w adaptacjach kulturowych do środowiska naturalnego. Takie powszechniki o kulturowej genezie nie mają odpowiedników w naukach nomotetycznych. Zwykle pojawiają się w rozmaitych kontekstach kulturowych czy historycznych z różną częstością i intensywnością, czasem pełnią tam odmienne funkcje. W rezultacie opisujące je teorie psychologii społecznej nieuchronnie różnią się od teorii charakterystycznych dla nauk przyrodniczych, które bywają spostrzegane przez psychologów społecznych jako niedościgniony ideał.

The paper builds on settlements of psychology, especially of experimental social psychology, and refers to sociology and cultural anthropology as well. It outlines and illustrate by selected examples the peculiarities of psychological universals without biological foundations. It is argued that they are the results of usefulness of psychological attributes/mechanisms in cultural adaptations to natural environment. The universals of cultural genesis do not have the equivalents in the nomothetical sciences. They usually appear in various cultural/historical contexts with varying frequency and intensity, and sometimes perform there diverse functions. Accordingly, the social psychology theories that focus on such universals unavoidably differ from the theories typical of natural sciences, which are perceived by social psychologists as the matchless ideal.