Antysemityzm spiskowy. Charakterystyka pojęcia, nowa metoda pomiaru i uwarunkowania psychospołeczne

Artykuł przedstawia nową metodę pomiaru antysemityzmu spiskowego oraz charakterystykę natury tego zjawiska. Pomysł metody zasadza się na ważeniu poszczególnych charakterystyk aktywności Żydów nasileniem przekonania, że podejmowane są one skrycie. Badanie przeprowadzono na próbie reprezentatywnej dorosłych Polaków (N=800). Badano charakterystyki (i) położenia jednostki w strukturze społecznej oraz (ii) mentalności społeczno-politycznej. Przeprowadzona analiza wykazała, że narzędzie było wysoce rzetelne (współczynnik α Cronbacha wyniósł 0,94). Kolejne analizy wykazały, że metoda spełnia zakładane kryteria trafności teoretycznej. Analiza czynnikowa dała wysoce satysfakcjonujące rozwiązanie jednoczynnikowe. Stwierdzono, że antysemityzm spiskowy w zasadzie nie był bezpośrednio związany z charakterystykami położenia jednostki w strukturze społecznej. Okazało się natomiast, że antysemityzm spiskowy korelował z negatywnym afektem (depresją, deprywacją relatywną, resentymentem i negatywną oceną sytuacji w kraju), anomią społeczną i alienacją polityczną. Stwierdzono także, że antysemityzmowi spiskowemu towarzyszy autorytaryzm, ksenofobia oraz paranoja polityczna. Analiza ścieżkowa ukazała że antysemityzm spiskowy pośrednio zależał od małego kapitału kulturowego oraz autorytaryzmu i alienacji politycznej. Jego bezpośrednimi i jednocześnie najsilniejszymi predyktorami okazały się resentyment i paranoja polityczna. Można powiedzieć, że antysemityzm spiskowy jawi się jako konsekwencja przede wszystkim „zgorzkniałej polskiej duszy” oraz zgeneralizowanego myślenia spiskowego.

The article presents new research tool for measurement of conspiratorial anti-Semitism and characteristics of the phenomenon nature. The idea of the method was based on weighing separate aspects of Jews’ activity by the conviction of their secretiveness. The study was carried out on the national sample of adult Poles (N=800). Two groups of explanatory variables were measured: (i) characteristics of the individual social position, and (ii) features of socio-political mentality. The analysis revealed that the research tool was highly reliable (Cronbach’s α coefficient was .91). The subsequent analyses show the method to meet the requirements of theoretical validity. Factor analysis gave highly satisfactory onefactor solution. It was established that conspiratorial anti-Semitism was not directly related to social position. It turned out however that conspiratorial anti-Semitism correlated with negative affect (depression, relative deprivation, resentment, and negative assessment of situation in Poland), social anomie, political alienation. It was also found out that conspiratorial anti-Semitism was accompanied by authoritarianism, xenophobia, and political paranoia. Path analysis showed that conspiratorial anti-Semitism indirectly depended on cultural capital, authoritarianism and political alienation. However its direct and the strongest predictors turned out to be resentment and political paranoia. One can say that conspiratorial anti-Semitism appears as a consequence mainly of “embittered Polish soul” and generalized conspiratorial thinking.