Rola UNESCO w ochronie dziedzictwa kulturowego w konfliktach zbrojnych

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, jaką rolę odgrywa Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) w ochronie dobra globalnego, jakim jest dziedzictwo światowe, w sytuacjach konfliktów zbrojnych. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem dotyczy możliwości i zakresu współpracy międzynarodowej w ochronie dziedzictwa kulturowego. Przeanalizowano ewolucję podejścia i działalności UNESCO w zakresie ochrony kultury w kontekście wojen i konfliktów od czasu powstania organizacji do 2015 r. oraz uwarunkowania tej zmiany. W odpowiedzi na pytania badawcze przeprowadzona została krytyczna analiza treści dokumentów UNESCO oraz literatury przedmiotu. PROCES WYWODU: Artykuł złożony jest z czterech części. Na początku dokonano analizy dziedzictwa kulturowego z perspektywy koncepcji globalnych dóbr publicznych. Następnie opisana jest historia działań UNESCO i ewolucja podejścia do ochrony kultury w razie konfliktów. Trzecia część przedstawia wyzwania dla ochrony dziedzictwa w XXI w. W części czwartej omówiona jest strategia UNESCO z 2015 r. będąca próbą wzmocnienia działań w zakresie ochrony kultury. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: W obliczu nowych wyzwań dla ochrony dziedzictwa jako dobra globalnego, takich jak rosnąca liczba zagrożonych obiektów światowego dziedzictwa, udział aktorów niepaństwowych w konfliktach zbrojnych czy specyfika współczesnych konfliktów, system stworzony przez UNESCO wymaga reform. Chociaż UNESCO nie ma możliwości zapewnienia pełnej ochrony dziedzictwu kulturowemu, jednak na różne sposoby dąży do wzmocnienia współpracy międzynarodowej i włączenia do swoich działań odpowiednich interesariuszy. Dziedzictwo jest coraz częściej przedstawiane jako narzędzie budowy pokoju, wzmacniania rozwoju zrównoważonego czy zwalczania propagandy grup terrorystycznych. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Skuteczność działań UNESCO w sytuacji konfliktów zbrojnych jest ograniczona. Nie może zapobiec grabieży dóbr kultury ani uchronić różnorodność kulturową na terenach objętych walkami. Jednocześnie obecne konflikty uświadamiają państwom konieczność współpracy międzynarodowej w tym zakresie, co wzmacnia mandat UNESCO jako lidera w ochronie dziedzictwa światowego.