Statystyczne wspomaganie decyzji selekcyjnych na wczesnych etapach hodowli zbóż. Część I. Metody oceny efektów obiektowych

Hodowlane doświadczenia polowe w początkowej ich fazie prowadzone są z wykorzystaniem bardzo dużej liczby linii, często większej od 1000. Wśród tych linii są zarówno genotypy charakteryzujące się znacznymi wartościami obserwowanej cechy, genotypy przeciętne, jak i te o wartościach cechy mniejszych od wartości przeciętnej. Ze względu na dużą liczbę badanych linii oraz z powodu małej ilości dostępnego materiału nasiennego, doświadczenia te są z reguły zakładane w jednym powtórzeniu z użyciem kilku obiektów wzorcowych powtarzanych wielokrotnie. Do następnego etapu badań przyjmuje się zazwyczaj około 20% do 30% badanych genotypów. Zatem po pierwszym roku badań, dysponując tylko jednym pomiarem, dokonuje się bardzo ostrej selekcji genotypów. Postępowanie na tym etapie powinno zatem być niezwykle ostrożne. W pracy przedstawiono osiem metod stosowanych do opracowania wyników doświadczeń jednopowtórze-niowych z wzorcem. Podano również cztery kryteria pozwalające wybrać metodę obiektywnie lepszą. Jedno z tych kryteriów polega na porównaniu efektów badanych genotypów obliczonych przy pomocy rozważanych metod z efektami tych samych linii dostarczonymi przez klasyczną analizę wariancji doświadczenia wielopowtórzeniowego. Jest to możliwe, gdy na tym samym polu doświadczalnym, obok doświadczeń jednopowtórzeniowych, przeprowadzone są klasyczne doświad¬czenia wielopowtórzeniowe z wylosowanym (spośród wszystkich badanych) podzbiorem linii. Drugie kryterium polega na porównaniu równomierności rozkładu genotypów wybranych do dalszych badań na polu doświadczalnym. Metoda, która wybiera genotypy skupione w jednym rejonie pola doświadczalnego jest metodą złą, bo może nie wybierać najlepszych genotypów, tylko te genotypy, które rosły na najwydajniejszym rejonie pola. Natomiast metoda, która wybiera genotypy równomiernie, pod względem danej cechy, z całego obszaru doświadczenia jest metodą lepszą, gdyż każde poletko może być obsiane zarówno genotypem najlepszym, najgorszym, jak i każdym innym. Wynika to z przeprowadzonej randomizacji polegającej na losowym przypisaniu badanych linii do poletek doświadczalnych.

At early stages of plant breeding the field trials are usually performed with use of very high number of lines. Often the number of such lines exceeds 1000. Among them, there are genotypes with high values of an observed trait, genotypes with medium values and genotypes characterized by low values of the trait. For various reasons such trials are usually laid down in one replicate with use of one or several standard varieties repeated many times and systematically placed in experimental field among tested lines. After one year of trials, a breeder has just single observations for the tested lines and is forced (by economy) to make very severe reduction of experimental material making selection of the best lines. In the paper, eight methods are presented that can be used for statistical elaboration of one-replicate trials with standards. Additionally, four criteria are given for selection of the best method of statistical elaboration of such data. One of these criteria relies on comparisons of genotype effects obtained by the classical analysis of variance for random subset of lines with effects of the same lines received when particular methods for elaboration of one replicate trials with standards were used. It is possible when, at the same experimental field, such additional replicated trials with (randomly chosen) subset of lines is performed. The other criterion relies on comparisons of uniformity of distributions of plots with the best (chosen for further research) lines in experimental field. As a consequence of randomization the best lines should be evenly distributed in a total area of trial.