Charakterystyka fenotypowa samosiewów rzepaku ozimego (Brassica napus L.) występujących w północnych regionach Polski

W ostatnich latach obserwuje się na plantacjach rzepaku ozimego występowanie roślin o budowie morfologicznej odbiegającej od budowy morfologicznej typowej dla roślin rzepaku. Jednocześnie w różnych rejonach Polski pojawiają się problemy z utrzymaniem jakości surowca olejarskiego dla przemysłu tłuszczowego. Z tego względu podjęto badania mające na celu wyjaśnienie czy przyczyną tego są samosiewy. Badania obejmowały 122 samosiewy pobrane z plantacji rzepaku ozimego podwójnie ulepszonego w sezonie 2005/2006 w trzech województwach: zachodniopomorskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim. Samosiewy podzielono na dwie grupy roślin: o morfotypie rzepaku i morfotypie rzepiku. Jako wzorce do badań wybrano odmiany uprawiane na plantacjach, z których pochodziły samosiewy: Californium, Castille, Lisek i Rasmus oraz odmiany rzepiku ozimego Ludowy i Brachina. Na podstawie pomiaru ploidalności roślin metodą cytometrii przepływowej (FCM) określono względną zawartość jądrowego DNA, która dla roślin rzepikopodobnych wyniosła średnio 50,8, a dla roślin rzepakopodobnych 117,7. Rośliny rzepikopodobne charakteryzowały się wysoką zawartością kwasu erukowego (średnio 39,6%) i sumy glukozynolanów (średnio 97,5 μmol·g^-1 nasion). W grupie roślin o morfotypie rzepaku obok genotypów podwójnie ulep¬szonych, stwierdzono samosiewy o podwyższonej zawartości kwasu erukowego (powyżej 40%) i sumy glukozynolanów (powyżej 100,0 μmol·g^-1 nasion). Wyniki te wskazują na długotrwałe przeżywanie w glebie, we wtórnym stanie spoczyn¬kowym, nasion tradycyjnych i niskoerukowych odmian rzepaku, które są źródłem samosiewów zanieczyszczających plantacje produkcyjne.

The occurrence of plants with abnormal morphology has been observed on oilseed rape (B. napus) plantations in the last few years. Simultaneously, the problems with maintaining the quality of raw material for oil industry appear in various regions of Poland. Therefore, the investigations aiming at explanation of this phenomenon have been undertaken. The investigations included 122 volunteers collected from winter oilseed rape fields in the growing season 2005/2006. The plantations were selected in three voivodeships: Western Pomerania, Pomerania and Warmia-Mazuria. The volunteers were divided into two groups: plants with morphotype of oilseed rape and plants with morhotype of turnip rape. The following cultivars of double low winter oilseed rape cultivated in the field of origin of volunteers were chosen as standard: Californium, Castille, Lisek, Rasmus as well as winter turnip rape (B. campestris) Ludowy and Brachina. On the basis of measurement of ploidy level, which was carried out using flow cytometry, average relative DNA content 117.7 was stated for oilseed rape-like plants and for turnip rape-like plants it had an average value 50.8. Plants with turnip rape morphotype were characterized by high erucic acid (mean 39.6%) and high total glucosinolates content (mean 97.5 μmol·g^–1 of seeds). Oilseed rape-like volunteers were double low genotypes or older oilseed rape genotypes with high erucic acid content (above 40%) and total glucosinolates content (above 100.0 μmol·g^–1 of seeds). These results indicate that the seeds of traditional or low erucic varieties persist for a long time (almost 20 years) in the soil seed bank at the stage of secondary dormancy and these are the source of volunteers polluting plantations of oilseed rape.