Zbrodnia bez motywu. Foucault i problem poczytalności w psychiatrii i sądownictwie XIX wieku

W artykule przedstawiam opisywany przez Michela Foucaulta problem zbrodni pozbawionej motywu na przykładzie dwóch przypadków z pierwszej połowy XIX wieku — Pierre’a Rivière’a oraz Henrietty Cornier. Przypadki te analizuję pod kątem strategii władzy, jakie przyjęła psychiatria oraz system prawny w zetknięciu z Innym, który popełnił niewytłumaczalną zbrodnię, a którego nie można było przypisać do żadnej z uznanych przez naukę odmian szaleństwa. Przedstawiam również impas pomiędzy dyskursem medycznym i prawnym jako przykład problematyzacji, czyli metody używanej przez Foucaulta w ostatnich latach jego pracy naukowej. Jedną z konsekwencji starań psychiatrii o rozwiązanie problemu zbrodni bez motywu było wytworzenie instynktów i popędów jako obiektów poznania naukowego, co pokazuje, że obiekty takie powstawać mogą na styku różnych relacji władzy, a nawet mogą zostać wytworzone bezpośrednio jako instrumenty do realizacji celów władzy.

The article refers to the problem of crime without reason described by Michel Foucault. The author presents two cases from the first half of the 19th century – Pierre Rivière and Henriette Cornier. These cases are analyzed in terms of strategies of power adopted by psychiatry and the legal system towards the Other who had committed an inexplicable crime and who could not be described by any of the recognized forms of madness. The impasse between medical and legal discourses is presented as an example of problematization — a method used by Foucault in the last years of his work. One of the consequences of psychiatry’s efforts to solve the problem of crime without motive was the creation of instincts and drives as scientific objects, which shows that such objects can arise at the junction of various power relations and can even be created merely as instruments to exercise power.